کیفیت کالای قاچاق و بهداشت و سلامت اجتماع

عنوان :

کیفیت کالای قاچاق و بهداشت  و سلامت اجتماع         

  نویسنده : دکتر حبیب­اله فصیحی ( مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری )

ماخذ : مجموعه سخنرانی های همایش تخصصی راهبردهای نوین در مبارزه با قاچاق کالا و ارز ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز 1390 صص 154-146  

  چکیده

دولت­ها در راستای مسئولیت خود در حفظ بهداشت و سلامت شهروندان ، اهرم­های نظارتی و دستگاه­های کنترل­کننده ویژه­ای تدارک می­بینند تا بر تولید و عرضه کالاها نظارت نمایند. در کشور ما نیز سازمان­هایی چون موسسه استاندارد و دستگاه­هایی چون وزارت بهداشت مسئول نظارت بر کیفیت کالاهای تولید شده در داخل و یا کالاهای وارداتی هستند تا مبادا به دلیل تولید یا واردات کالاهای غیر بهداشتی و بی­کیفیت ، سلامت اجتماع به خطر افتد .

آن­چه در روند قاچاق کالا اتفاق می­افتد این است که افراد یا شبکه­هایی از مجاری غیر مجاز کالاهایی را بدون اعمال نظارت دستگاه­های مسئول روانه­ی بازار کرده و یا با استفاده از گریزگاه­های موجود در مبادی رسمی ، کالای خود را به­دور از هرگونه اعمال کنترل کیفی و بهداشتی عبور می­دهند . در هر دو صورت احتمال این­که کالای عرضه شده به گونه­ای از نظر کیفیت و استاندارد مشکل داشته باشد زیاد است. چنان­که در عمل نیز این مشکلات آشکارا بروز و ظهور داشته­اند . از طرف دیگر به دلیل این که نیروی انتظامی و دستگاه­های مسئول دیگر وظیفه دارند تا به کشف و ضبط کالاهایی که به این شکل روانه بازار می­گردند ، بپردازند ، قاچاقچیان ناگزیر از به­کارگیری ترفندها و شگردهای خاص دربسته­بندی، جاسازی ، حمل، نگه­داری و عرضه کالاهای قاچاق هستند و این موضوع نیز سبب فاسد شدن و از دست رفتن کیفیت و سلامت کالاها می­گردد . 

واژه­های کلیدی:  کالای قاچاق ، اهرم­های نظارت ، کیفیت کالا ، فساد کالا ، مخاطره بهداشتی

مقدمه

اهمیت بهداشت و سلامت جسم و روان بر کسی پوشیده نیست . برخورداری از جسم و روان سالم یکی از حقوق مسلم فردی و اجتماعی است. سلامت جسم و روان مهم­ترین ابزار تکامل انسان است وجامعه­ی موفق جامعه ای است که جسم و روان مردم آن سالم باشد.

سلامتی ، گران­بهاترین و ارزشمندترین نعمت الهی است و طبیعی است که هیچ عقل سلیمی نمی­پذیرد که فرد در راه رسیدن به هر هدفی هرچند هم که مهم باشد ، آگاهانه سلامت خود را به خطر اندازد . وارد کردن زیان به سلامتی و انجام هر عملی که مستلزم زیان جسمی باشد از نگاه شرع مقدس اسلام نکوهش و تحریم شده است . تحقیق و تفحص در آیات قرآن و احادیث و متون اسلامی توجه و دقت اسلام را نسبت به بهداشت و سلامتی فرد و جامعه روشن می سازد. هیچ دین و مکتبی مانند اسلام، نسبت به مسائل و اصول بهداشتی سفارش نکرده است. اسلام اکثر مسائل بهداشتی را تحت عنوان واجب، حرام، مستحب یا مکروه یا مباح بیان کرده است.

بدیهی­ترین و ساده­ترین عاملی که سلامت فرد و جامعه را به خطر می­اندازد ، مصرف خوراکی­ها و آشامیدنی­هایی است که به هر دلیل سالم نیستند . جدا از مسکرات و خوراکی­ها و آشامیدنی­هایی که به دلیل زیان­های جسمی ، روحی و اخلاقی مربوط در شرع مقدس اسلام حرام گردیده­اند ، پاره­ای از مواد غذایی به دلیل استفاده از مواد نامناسب در تولید ، رعایت نکردن اصول بهداشتی در تولید و عرضه ، تقلب ، شرایط نامناسب نگه­داری و همانند آن زیان­آور هستند و از این رو سلامتی مصرف کننده­ی غالبا ناآگاه را  تهدید می­کنند.

دارو ، شوینده­ها  و لوازم آرایشی  گروه دیگری از کالاها هستند که مصرف آن­ها بی­نهایت حساس و تاثیرگذاری انواع نامطلوب  و نامرغوبشان بر سلامت جسم و روان  آنی و گاه غیرقابل جبران است .

و در نهایت کالاهای مصرفی بادوامی را می­توان ذکر کرد که در صورت نداشتن استانداردهای لازم می­توانند مخاطرات جدی به همراه داشته باشند هرچند این مخاطرات چون دو گروه کالایی یاد شده­ی پیشین محسوس و زودهنگام نباشد .

در دهه‌های اخیر حفظ سلامت و منافع مصرف‌کنندگان در قلمرو وظایف و مسئولیت‌های اولویت‌دار بخش دولتی، خصوصی و سازمان‌های مردم نهاد در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی قرار گرفته و امروزه در بسیاری از کشورها مقررات و سیاست‌های تجاری در مورد تولید، واردات و عرضه‌محصولات خاص ( که به سلامت و رفاه افراد جامعه ارتباط دارد ) وضع و به مورد اجرا گذاشته می‌شود تا از مصرف کالاهای زیان‌آوری که سلامت مصرف‌کنندگان را به خطر می‌اندازد، جلوگیری شود. در نظام جمهوری اسلامی نیز به دلیل تکلیفی که حکومت در برابر سلامت و حفظ حقوق مادی و معنوی افراد جامعه برعهده دارد ، راهکارهای بسیاری اندیشیده شده و به مورد اجرا گذاشته می­شود تا این که مردم بتوانند از تغذیه و مصرف سالم و مطمئن بهره­مند گردند . با این حال سودجویان فراوانی نیز هستند که با انواع شگردها و ترفندها از کنترل­های قانونی می­گریزند و با تولید و عرضه­ی کالاهای نامرغوب ، نامناسب و زیان­آور، حقوق اجتماع را پایمال و سلامت و بهداشت مردم را به خطر می­اندازند . در این مقاله به بررسی جنبه­ها و ابعاد مختلف عرضه و مصرف کالاهای زیان آور با تاکید بر مقوله­ی قاچاق خواهیم پرداخت .

کالای قاچاق و سلامت اجتماع

صرف­نظر از علل ورود کالاهای قاچاق به بازار و دلایل مختلف خرید و مصرف آن توسط خانواده­ها که گرچه موضوع بسیار مهمی است در این نوشتار مجال پرداختن به آن وجود ندارد، در خصوص آن­چه به موضوع مقاله مرتبط است باید گفت که به­طور مسلم هر شخص برای سلامتی خود ارزش غیرقابل وصف قائل است وبه­طور مسلم هیچ خانواده­ای حاضر نمی­شود  در شرایط عادی به خاطر منفعت مادی سلامتی خود و خانواده خویش را با مصرف کالایی که می­داند یا حتی گمان می­برد زیان­آور است به خطر اندازد . بنابراین از جهت بهداشت و سلامتی  ،مصرف کالاهای قاچاق ریسک بزرگی است که اغلب غیر قابل جبران است . گرایشی که به خرید این گونه کالاها در نزد مردم وجود دارد یا از سر اضطرار است یا به دلیل ناآگاهی . اضطرار ، خاص خانواده­های کم­درآمد و اغلب زیر خط فقر است که به دلیل ناتوانی مالی در خرید کالای مطمئن غیرقاچاق به قبول چنین ریسک هولناکی تن می­دهند . البته در اغلب موارد فقر مالی با فقر فرهنگی نیز عجین است . یعنی این­گونه مصرف­کنندگان از شناخت و درک پیامدهای خطرناک بهداشتی مصرف این کالاها ، ناتوان هستند . بنابراین مشکل اساسی ناآگاهی افراد جامعه نسبت به مخاطرات و عواقب مصرف کالاهای قاچاق است که آن­ها را به خرید این کالاها متوجه می­سازد .

مشکل اساسی،  ناآگاهی افراد جامعه نسبت به مخاطرات و عواقب مصرف کالاهای قاچاق است که آن­ها را به خرید این کالاها متوجه می­سازد

هر قسم از کالاهای قاچاق  می­تواند به خاطر شرایط خاص تولید ، نگه­داری ، بسته­بندی ، حمل ، عرضه و مانند آن  برای سلامت مصرف­کننده خطر ایجاد نماید که البته پاره­ای از این شرایط برای کالاهای مختلف ، یکسان هستند . فرض اساسی ما در این گفتار این است که به دلیل اهمیت انکارنشدنی و فوق­العاده زیاد سلامت تن و روان برای هر انسان خردمند ، در صورتی که ابعاد مساله برای مردم به روشنی تبیین گردیده و نمونه­های عینی این مخاطرات بیان گردند ، در نتیجه­ی خودداری مردم از مصرف کالاهای قاچاق ، بخشی از مساله­ی قاچاق خود حل خواهد شد .

مصرف مواد غذایی قاچاق و سلامت جسمانی

اولین شرط داشتن شرایط بدنی سالم ، رژیم تغذیه­ای صحیح و کاملی است که انواع مختلف از نیازهای بدن از ویتامین­ها تا پروتئین و غیره را در حدکفایت برآورده سازد . به همان ترتیب که پرخوری و کسب چربی و قند اضافی بدن را بیمار می­سازد ، نارسایی انواع مواد مورد نیاز یا استفاده از مواد نامناسب و نامطئن نیز موجب بیماری می­گردد . با وجود اهرم­های کنترلی زیاد در بازار مواد غذایی به ویژه کنترل­هایی که وزارت بهداشت معمول می­دارد ، درصد زیادی از مواد غذایی وآشامیدنی عرضه شده را مواردی تشکیل می­دهند که به هر دلیل مناسب مصرف نیستند . بخش بزرگی از این­ها محصولاتی هستند که به گونه­ای از مقررات و کنترل گریز نموده­اند و به دور از هر گونه نظارتی وارد بازار شده­اند . در این میان سهم بزرگی به محصولات قاچاق اختصاص دارد .

 از این منظر محصولات قاچاق به کالاهایی گفته می­شود که  از مجاری غیر مجاز به کشور وارد شده­اند و یا به­گونه­ای خود را از کنترل­های بهداشتی و قانونی مربوط در مبادی رسمی رهانیده و به بازار گسیل گشته­اند . بخشی از کالاهای قاچاق نیز از کاستی­ها و خلاء­های قانونی و اجرایی مربوط به بازارچه­های مرزی ، تعاونی­های مرزنشین ، کالای ته­لنجی ، مناطق آزاد  ، بار همراه مسافر و همانند آن سوء­استفاده کرده­ و از مجاری عرضه سربرآورده­اند .

انواع شکلات ، آدامس و تنقلات ،روغن ، طعم­های خوراکی ، انواع نوشابه­ها ، پودر شربت ، ماکارونی ،چای ،کنسروهای مخلف  و حتی میوه عمده­ترین کالاهای غذایی قاچاق را تشکیل می­دهند . [1]

نوشیدنی ها درصدر مواد غذایی قاچاق هستند. ضمن این که در سال های اخیر قاچاق خشکبار چون گردو و بادام نیز به علت افزایش قیمت داخلی رکورد زده و بعد از این دو نیز انواع کنسرو و سپس شکلات و شیرینی و در نهایت برنج و چای نیز از مواد غذایی اصلی هستند که بیش­ترین واردات قاچاق را به خود اختصاص می­دهند.[2] بنابر اعلام مدیرکل امور دستگاه‌های اقتصادی و پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، میزان کشفیات مواد غذایی قاچاق در سال 1389 برابر 29 میلیارد بوده که نسبت به سال 88، 230 درصد افزایش داشته است و انواع نوشیدنی‌ها در صدر مواد غذایی قاچاق هستند که از مرزهای جنوبی کشور وارد می‌شوند.

میزان کشفیات مواد غذایی قاچاق در سال 1389 برابر 29 میلیاردریال بوده که نسبت به سال 88، 230 درصد افزایش داشته است و انواع نوشیدنی‌ها در صدر مواد غذایی قاچاق هستند

در پشت ویترین فروشگاه های مواد غذایی، انواع و اقسام مواد خوراکی با اسم و نام های گوناگون را می بینیم به عنوان مثال در بازار شکلات با نام های Mars ، elit، Bebto،  Klassno  و... روبه رو می شویم که از کشورهای فرانسه، ایتالیا، تایلند، مالزی و... وارد می شود، همچنین ماکارونی Barilla و نام های دیگر در فروشگاه های مختلف، جای ماکارونی های تولید داخلی را گرفته و باعث شده است که ماکارونی های داخلی بیشتر مورد نظر ذائقه مشتریان باشد و پودرهای سوخاری کنتاکی KFC و کنسروهای ماهی MILo و   Rozla و کمپوت های میوه ای Merry، Dole ، Stavex و Delphi و... از دیگر مواد خوراکی اند که در بازار به فراوانی یافت می شود.همین طور انواع روغن زیتون شکل دیگری از کالاهای مواد خوراکی است که با عنوان loxa، kristal،     monini و... از کشورهای ایتالیا، اسپانیا و ترکیه وارد می شود.

حکایت قاچاق میوه کمی متفاوت است. در واقع میوه کالایی نیازمند شرایط نگه­داری خاص است و باید با کانتینرهای یخچال دار حمل شود، ضمن آن­که قاچاق این محصول در حجم کم صرفه اقتصادی ندارد و عبور چنین کالایی با این مشخصات از مرزهای کشور بسیار عجیب و سؤال برانگیز است. وقتی میوه‌ها با این حجم بالا و با کانتینر یخچال دار وارد کشور می‌شود و طوری برنامه‌ریزی می‌شود که قبل از فاسد شدن به دست مصرف‌کننده برسد، باید گفت این قاچاق، سازمان یافته است . به باور نایب‌رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران میوه‌های قاچاق حدود ۵ درصد سهم بازار میوه کشور را در اختیار دارد وی بر امکان آلودگی این میوه‌ها به بیماری و آفت‌های مختلف صحه می‌گذارد .دبیر اول کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی  نیز اعتقاد دارد که قاچاق میوه می‌تواند ما را با انواعی از بیماری‌های عفونی روبه­رو سازد که به هیچ وجه آمادگی مقابله با آن را نداریم .در خصوص کنترل و نظارت بر واردات میوه و مواد غذایی و قاچاق میوه و گوشت ، قرنطینه‌هایی در بازارچه‌های مرزی برای واردات میوه ومواد غذایی وجود دارد تا سلامت این مواد توسط مأموران وزارت بهداشت مورد آزمایش قرار بگیرد و پس از عبور از این قرنطینه‌هاست که مجوز حضور این خوراکی‌ها در بازار مصرف صادر می‌شود، اما این داستان برای آن دسته از میوه‌ها و مواد غذایی است که از مبادی رسمی و قانونی وارد کشور می‌شوند.به اعتقاد این نماینده مجلس بیش­تر میوه‌های وارداتی قاچاق هستند؛ میوه‌هایی که هم از شرق و هم از غرب کشور وارد می‌شوند، اما انواع شرقی آن­ها یعنی میوه‌هایی که از پاکستان و افغانستان بدون مجوز وارد می‌شوند خطرناک‌ترند چون وزارت درمان کشورهایی مثل پاکستان و افغانستان نظارت کامل و درستی بر مواد غذایی ندارند.[3]

شاخص­های مختلفی برای سلامتی مواد غذایی در نظر گرفته می‌شود که در مورد موادغذایی قاچاق، این شاخص‌ها، هرگز کنترل نمی‌شود. مدیر کل نظارت بر مواد غذایی و آشامیدنی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تاکید دارد که چون این مواد غذایی از مبادی قانونی کشور وارد نمی‌شود، شرایط مناسب نگه­داری و حمل آن رعایت نمی‌شود، بنابراین ماندگاری آن­ها تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و به راحتی فاسد می‌شوند. موادغذایی باید در دما و رطوبت تعریف‌شده‌ای نگه­داری شوند تا به دست مصرف‌کننده برسندامامواد غذایی قاچاق ممکن است در دمای نامناسب و انبارهای غیربهداشتی چند روز نگه­داری شود که نه تنها فساد موادغذایی را در پی دارد بلکه مسمومیت غذایی، حداقل عارضه­ی مصرف این موادغذایی است. برای مثال در هفته نامه سلامت آمده است که اعضای یک خانواده به خاطر استفاده از زیتون سیاه قاچاق روانه بیمارستان شدند.[4] گزارش­هایی از این نمونه در نشریات فراوان است .  نکته­ی مهم دیگر مواد اولیه و تشکیل‌دهنده این موادغذایی است . در ساخت بسیاری از موادغذایی خارجی که تاییدیه مراجع بهداشتی را ندارد، رنگ‌های غیرمجاز و تقلبی استفاده شده و در شرایط بسیار غیربهداشتی تهیه می‌شوند که بیماری­زا هستند. در بسیاری مواقع افراد سودجو با استفاده از نام یک برند معروف، نوع تقلبی آن را با مواد اولیه نامرغوب و ناسالم تهیه می‌کنند و چون در مرزهای ورودی این مواد مورد بررسی قرار می‌گیرد به روش قاچاق آن را وارد کشورهای دیگر می‌کنند. از سوی دیگر مواد غذایی قاچاق قابلیت ردیابی و پیگیری ندارد. این مواد غذایی شناسنامه‌ مشخصی ندارند و معلوم نیست از چه موادی تشکیل شده، حتی شرایط نگه­داری آن در زمان مصرف نیز مشخص نیست، در نتیجه زمانی که مشکلی برای مردم به وجود بیاید قابلیت پیگیری وجود ندارد.

هر سال چیزی در حدود 45 هزار تن چای خشک به داخل کشور قاچاق می­شود میزان کشفیات چای قاچاق در آمارهای ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا در سال 1389 حدود 6/7 میلیارد ریال آمده است که البته بخش بیش­تر چای­های قاچاق­شده کشف نمی­شوند[5] .بسیاری ازمحموله­های چای که به صورت غیر قانونی و قاچاق به کشور وارد می­شوند، شرایط فرآوری ، بسته­بندی و حمل غیربهداشتی دارند اما در بسته­های شکیل و جذاب و با مارک­ها و برندهای معروف تقلبی به بازار عرضه می­شوند . وزارت بهداشت وسازمان­های دیگر مسئول در کشور ،قادر به اعمال کنترل­های لازم در این زمینه نیستند چرا که صددرصد آن­ها از خارج از مبادی رسمی و بدون نظارت­های قانونی به کشور وارد شده­اند . اغلب این محصولات آغشته به اسانس­ها ، رنگ­ها ،طعم­ها و افزودنی­های غیرمجاز زیان­آور بوده و ذائقه مصرف­کنندگان را با این مواد به خود متوجه می­سازند . رنگ و طعم این محصولات به هیچ وجه طبیعی نیست و مصرف آن­ها معمولا زیان­آور است . از این رو جلوگیری از این امر جدای از وجه اقتصادی آن ضرورتی اجتماعی و موضوعی است که به حکم وظیفه دولت برای صیانت از سلامت جامعه ضروری است.

            سرپرست سازمان چای کشور اعتقاد دارد که اغلب چای‌های خارجی در واقع همان بی‌کیفیت‌ترین چای داخلی با اسانس‌های شیمیایی بوده و 90 درصد چای‌ها در ادارات و وزارتخانه‌ها چای‌های تقلبی هستند . مدیرکل ظارت بر اجرای استاندارد موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران نیز از وضعیت بازار چای کشور را بسیار نامناسب دانسته و بر این باور است که متاسفانه وضعیت به گونه‌ای شده که گاه  دلالان چای ،چای‌هایی را که 30 سال در انبارها مانده با چای‌های خارجی ترکیب کرده و به مردم می‌فروشند. وی با اشاره به این­که چای‌های وارداتی تنها به صورت بسته‌های 20 کیلویی اجازه ورود به کشور را دارند، اضافه می­کند که  چای‌های خارجی که با بسته‌بندی‌های کوچک در بازار مشاهده می‌شوند، قاچاق بوده و مجوز واردات نداشته‌اند.[6]

     

   بر اساس گزارش منابع غیر رسمی، روزانه بیش از دو و نیم میلیون دلار انواع مشروبات الکلی از مرزهای غربی به ایران قاچاق می شود.مقدار زیادی از این میزان مشروب الکلی توسط مرزنشینانی به ایران وارد می­شود که روزانه مسیری طولانی را با اسب یا پای پیاده از منطقه کمپی در تزدیکی مرز کردستان ایران، کردستان عراق و ترکیه، طی می کنند. حدود 80 درصد قاچاق مشروبات الکلی از این منطقه صورت می گیرد. برخی قاچاقچیان دستگیر شده اعتراف کرده اند که شرکت های فروشنده مشروبات در داخل خاک عراق، پول محموله ها را زمانی دریافت می کنند که محموله، سالم به مقصد رسیده باشد.[7]

       مصرف  مشروبات الکلی به هر طریق که تهیه شده باشد و از هر مسیری که به کشور وارد شده و به بازار عرضه شده باشد ،حرام و از این رو تجارت آن نیز ممنوع است .حرام بودن برخی کالاها از نظر شرع مقدس اسلام به دلیل زیان­هایی است که به لحاظ حسمی و روانی به فرد و اجتماع وارد می­کنند . مصرف الکل ریشه­ی بسیاری از جرایم مثل قتل ، تجاوز ، خودکشی ، فحشاء ، ضرب و شتم و . . . . . است .رفتارهای نامناسب ،پر حرفی یا کم حرفی ، بی ربط حرف زدن ، گوشه گیری ،پرخاشگری ،  رفتارهای نامناسب جنسی ، ناتوانی در انجام حرکات دقیق و ظریف ، اشکال در به خاطر سپاری وقایع ، تغییرات خلقی ، اختلال در قضاوت ، اختلال در عملکرد شغل اجتماعی ،توهمات شنوایی پایدار ،ابتلا به فراموشی ، و اختلال خواب و ... از جمله پیامدهای روانی مصرف الکل و  مواردی چون  ابتلاء به سیروز و نارسایی کبدی ، بیماریهای معده ، مری ، لوزالمعده ، ناتوانی جنسی ،افزایش خطر سرطان­های دستگاه­های گوارش ، سرو گردن ، سوء تغذیه ،
اختلال شدید در هماهنگی و کنترل هیجانات ، کاهش سطح هوشیاری و اغماء و نهایتا مرگ در اثر فلج عضله تنفسی از جمله عوارض جسمانی مصرف الکل به حساب می­آیند .

            با عنایت به این­که  مشروبات الکلی از کالاهای ممنوع به حساب می­آیند می­توان گفت که تمامی  موجودی بازار به­صورت قاچاق وارد کشور شده و یا به شیوه­های کنترل نشده­ی غیربهداشتی در داخل تولید و عرضه گردیده­اند .بر خلاف اغلب کالاها که با گذر از مرز و ورود به بازار داخلی، شناسایی و مقابله با آن دشوار است ، کالاهای ممنوع در هر مرحله­ای از تولید ، حمل ، انبار ، عرضه و مصرف آماج برخورد و مقابله قرار می­گیرند و از این رو تمامی این مراحل باید با شگردهای خاص و دور از چشم دستگاه­های کنترل کننده انجام پذیرد . این موضوع نگه­داری، حمل و عرضه را دشوارتر نموده و محصول را بیش تر در معرض فساد قرار می­دهد. وانگهی زمینه را برای تولید انواع تقلبی و غیراستاندارد آن هموارتر می­سازد . ناآگاهی افراد از اصول و میزان مصرف و استعمال انواع غیرمرغوب و نامطمئن به دلیل گرانی ناشی از محدودیت­های تولید و عرضه که طبقات گمراه کم­درآمد را از انواع کم­خطرتر گران­قیمت بی­نصیب می­سازد مزید بر علت می­گردند تا عوارض جسمانی و روانی ناشی از مصرف این کالای ممنوع و قاچاق ، مضاعف گردد . در مدت چهار سال گذشته دست کم 38 نفر به خاطر نوشیدن مشروبات الکلی دست ساز در کشور جان خود را از دست داده­اند .

کالاهای ممنوع در هر مرحله­ای از تولید ، حمل ، انبار ، عرضه و مصرف آماج برخورد و مقابله قرار می­گیرند و از این رو تمامی این مراحل باید با شگردهای خاص و دور از چشم دستگاه­های کنترل کننده انجام پذیرد . این موضوع نگه­داری، حمل و عرضه را دشوارتر نموده و محصول را بیش تر در معرض فساد قرار می­دهدو زمینه را برای تولید انواع تقلبی و غیراستاندارد آن هموارتر میسازد

         کالاهای دخانی قاچاق و به­ویژه سیگار نیز هر سال در حجم عظیمی وارد بازار شده و سلامت جامعه را تهدید می­کنند . هرچند استعمال هر گونه از کالاهای دخانی برای سلامتی زیان­آور است اما در این میان نیز خطر ناشی از برخی از انواع این کالاها که به­دور از کنترل­های قانونی و کیفی وارد شده­اند به مراتب زیادتر می­باشد . به گفته­ی سخنگوی شرکت دخانیات ایران قاچاق سیگار فاقد تصاویر بهداشتی به کشور در سال 1387به بیش از ‪ ۱۸میلیارد نخ رسید. از 5/62 میلیارد نخ سیگار مصرفی در کشور 1387، 25 میلیارد نخ آن توسط شرکت دخانیات و 8/6 میلیارد نخ آن با مشارکت سه شرکت خارجی در داخل کشور تولید شد.
در سال 1387 تنها 12میلیارد نخ سیگار از طریق قانونی وارد کشور شد و بیش از 18میلیارد نخ آن توسط قاچاقچیان به روش‌های غیرقانونی وارد بازار مصرف شده است. سخنگوی شرکت دخانیات ایران اعتقاد دارد که چاپ تصاویر بهداشتی بر روی پاکت­های سیگار سبب شده مصرف‌کنندگان برای خرید آن تمایل کم­تری نشان دهند و متاسفانه بازار سیگار کشور با رشد بسیار بالایی به تسخیر محصولات دخانی قاچاق درآمده و هر روز شاهد روند افزایش آن باشیم. متاسفانه میزان 60/ 6 میلیارد نخ سیگار قاچاق در سال 1387به 73/17میلیارد نخ در سال 1388رسیده که این امر روند افزایشی بیش از 173درصدی را نشان می‌دهد و افزایش این پدیده بیش­تر ناشی از چاپ تصاویر بهداشتی بر روی پاکت­های سیگار و فروش محصولات قاچاق فاقد این تصاویر و همچنین کاهش فروش محصولات دخانی مجاز به دلیل گرایش مصرف‌کنندگان به خرید کالای دخانی قاچاق بدون تصاویر و هشدارهای بهداشتی است.
سیگارهای قاچاق با بسته بندی‌های شکیل و بدترین مواد افزودنی از سوی شرکت‌ها تولیدشده و بدون پرداخت عوارض وارد کشور می‌شوند، سیگار کالایی مذموم و برای سلامتی زیانبار است اما سیگار قاچاق هم سلامتی را در مقیاس بیش­تری مورد تهدید قرار می‌دهد و هم ضربات محکمی را بر پیکره اقتصاد کشور وارد می‌کند. [8] به گفته­ی وزیر بهداشت و درمان، سیگارهای قاچاق که بدون برچسب و نشانه­های هشداردهنده هستند دارای مواد رادیواکتیو بوده و زیان آن­ها در افراد بسیار زیاد است.سیگارهای لایت و میوه‌ای و عناوینی مانند آن همگی تقلب هستند. اشکال مختلف سیگار نکوتین دارند واز مواد سمی استفاده شده است. از طرف دیگر مضرات سیگارهای قاچاق بسیار بیش­تر از سیگارهای داخل هستند.[9]

به گفته­ی وزیر بهداشت و درمان، سیگارهای قاچاق که بدون برچسب و نشانه­های هشداردهنده هستند دارای مواد رادیواکتیو بوده و زیان آن­ها در افراد بسیار زیاد است.سیگارهای لایت و میوه‌ای و عناوینی مانند آن همگی تقلب هستند

دارو و محصولات آرایشی قاچاق ، تهدیدی بر سلامت اجتماع

               قاچاق دارو پس از مواد مخدر و اسلحه ،وحشتناک ترین نوع قاچاق است ، چرا که سلامتی و جان انسان ها را شدیدا و به­سرعت در معرض خطر قرار می­دهد. شاید بتوان گفت که اهمیت دارو و مصرف صحیح آن در هر جامعه ای از اهمیت تغذیه صحیح نیز بیش تر است. فقر و نارسایی غذایی یا رژیم تغذیه نادرست ،اثرات مزمن و منفی درازمدت بر سلامتی جامعه دارد اما دارو نیازی است که به فوریت لازم می شود ، به فوریت تاثیر می گذارد و به همین ترتیب عوارض ناشی از سوء مصرف آن نیز خیلی زود دامن گیر فرد و اجتماع می گردد.[10]

یک بخش مهم از نیازهای دارویی که بازار قانونی قادر به پاسخ گویی به آن نیست ، داروهایی هستند که به لحاظ مسائل شرعی و اخلاقی محدویت دارند و یا مصرف آن ها به دلیل زیان­هایی که به دنبال دارد ممنوع شده­ است . هورمون‌های جنسی، داروهای سقط جنین، زیبایی اندام، داروهای نیروزا ،داروهای مخدروداروهای روان گردان از این جمله می­باشند .بخش بزرگی از مصرف داروهای قاچاق در این گروه قرار دارند.

            انواع داروهای سقط جنین جزء پرفروش­ترین داروهای قاچاق در بازار هستند. این داروها در سه نوع اروپایی، هندی و پاکستانی در بازار به فروش می‌رسند. در قوانین کشور ما سقط جنین و عرضه و مصرف داروهای مربوط، تنها در شرایط خاص و بسیار محدود و مطابق نظر و کنترل پزشک متخصص امکان پذیر است . دست زدن به سقط جنین غیرقانونی و خرید و استعمال غیر قانونی این داروها غالبا از سوی افرادی است که فساد جنسی مرتکب شده­اند و درصد کمی از آنان نیز به دلیل مشکلات خانوادگی و مالی به چنین عمل خطرناکی دست می­زنند.

     تقلب در تولید و عرضه نیز متاسفانه چیزی است که در بازار عرضه­ی دارو به فراوانی دیده می­شود . اغلب داروها  ، مکمل های خوراکی ولوازم آرایشی که  در مقایسه با تولیدات داخلی به قیمت ارزانی  در بازار قاچاق عرضه می­گردند، تقلبی بوده اما در پوشش لفافی شکیل و جذاب و با براندهای معروف در اختیار مشتریان قرارمی­گیرند. پاره­ای از این قبیل کالاها فاقد ماده­ی موثر بوده و چه بسا دارای ترکیبات خطرناک و نامربوط هستند .به عنوان مثال نوعی قرص قلبی و عروقی که از سال 1384 به صورت قاچاق وارد بازار خوزستان شد ،به جای ماده­ی موثر، در آن سیمان وجود داشت. گاهی نیز با این که تاریخ  واقعی اعتبار مصرف کالا گذشته اما در لفافی با تاریخ معتبر قرار داده شده است . افراد سودجو داروهای قاچاق را به طرز ماهرانه بسته‌بندی می‌کنند که حتی شناسایی آن برای متخصصان تولید دارو هم امکان‌پذیر نیست.

هم چنین به‌دلیل شرایط نگه داری این نوع داروها و نوع عرضه­ی آن، بسیار پیش می‌آید که حتی دارویی فاسد  به مشتری‌های بخت برگشته فروخته شده است. نمونه­هایی از این داروها اصولا دست ساز و فاسد هستند و از موادی نامرتبط و ناسالم ساخته شده­اند.  مکمل های غذایی، داروهای تقویتی، ویتامین های مختلف مثل ویتامین های گروه ، B کمپلکس، ویتامینD ، کلسیم و قرص آهن اغلب در این زمره قرار می­گیرندو محل واردات غیرقانونی آن ها هم بیش تر ازجنوب کشور به خصوص از کیش است . مطالعه­ای در سال 1386 نشان داد که بیش از 40 درصد داروهای قاچاق مربوط به فرآورده­های مکمل غذایی است که مصرف یا عدم مصرف آن ها به لحاظ پزشکی یکسان است .[11] یعنی به عبارت دیگر فاقد خواص لازمی هستند که مصرف کننده به خاطر آن ، این داروها را خریده و مصرف می­کند .مصرف کنندگان داروها به علت تصور اثرگذاری بیش تر این داروها نسبت به نمونه های داخلی، به خرید آن ها اقدام می­نمایند.

بیش از 40 درصد داروهای قاچاق مربوط به فرآورده­های مکمل غذایی است که مصرف یا عدم مصرف آن ها به لحاظ پزشکی یکسان است

داروهای نظیر ویاگرا و یا مشابه آن که در بازار و در تبلیغات ماهواره‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد به شدت خطرناک هستند و عرضه‌کنندگان این دارو تنها به فکر منافع خود هستند. عوارض پوستی، قلبی و بیماری های روانی نیز حاصل مصرف این داروها است زیرا این داروها به علت نظارت کم و مشتری بالا در بازار عرضه می‌شوند. برخی از داروهایی که برای درمان بیماری‌های جنسی در بازار ارائه می‌شود اعتیادآور هستند.

فروشندگان بازار تهران معتقدند که بیش از 50 درصد لوازم آرایشی و بهداشتی، کرم‌های پودر و مواد ساخت ریمل‌های آرایشی تقلبی است و حرفه‌ای‌ها با ترفندهای بسیار، با افزودنی‌های غیرمجاز و انواع چربی که معلوم نیست چه هست واز کجا به دست آمده، آن­ها را تولید کرده‌اند. بیش­تر خانواده‌ها هم به هنگام خرید، از کیفیت و مواد اصلی ساخت این مواد اطلاعی ندارند. شاید وقتی مسئول اداره نظارت بر مواد غذایی شبکه بهداشت و درمان کرج اعلام می‌کند در یک ماه بیش از دو تن انواع شامپو و لوازم آرایشی غیر استاندارد از تولیدی‌های غیرمجاز و فروشگاه‌ها جمع‌آوری و معدوم شده است یا در اخبار می‌خوانیم که با شناسایی دو انبار در تهران، بیش از دو میلیارد ریال لوازم آرایش کشف و ضبط شد، بیشتر به عمق فاجعه پی ببریم.به اعتقاد مشاور معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت[12] ،حساسیت شایع‌ترین عارضه لوازم آرایشی تقلبی است.

بیش از 50 درصد لوازم آرایشی و بهداشتی، کرم‌های پودر و مواد ساخت ریمل‌های آرایشی تقلبی است و  با ترفندهای بسیار، با افزودنی‌های غیرمجاز و انواع چربی که معلوم نیست چه هست واز کجا به دست آمده، تولید شده­اند

 احساس سوزش و سوزن سوزن شدن در محلی که ماده آرایشی استفاده شده ، شایع‌ترین شکایات مصرف ‌کنندگان است .  معمولا چنین افرادی به متخصص پوست مراجعه نمی‌کنند و خودشان از مصرف آن محصول خاص خودداری می‌کنند. سایر علائم شایع عبارت­اند از: قرمزی، تورم، خارش و تاول‌های آبدار. عوارض جانبی دیگری که می‌تواند در اثر استفاده از لوازم آرایش روی ‌دهد شامل کهیر، عفونت پوست، عفونت ریشه مو، تغییر رنگ پوست، آکنه (جوش‌های غرور جوانی)، تغییر رنگ و صدمه به ناخن و مو.

حساسیت شایع‌ترین عارضه لوازم آرایشی تقلبی است. احساس سوزش و سوزن سوزن شدن در محلی که ماده آرایشی استفاده شده ، شایع‌ترین شکایات مصرف ‌کنندگان است .


               عطرها سردسته­ی حساسیت‌زاها هستند  . عطرها و مواد خوشبوکننده شایع‌ترین علت ایجاد حساسیت پوستی در مواد آرایشی (حتی مرغوب­ترین انواع آن) هستند. با توجه به قدمت برخی از کارخانه­های خارجی در تولید مواد معطر و ادکلن و ناتوانی صنایع داخلی در رقابت با محصولات خارجی، این مواد یکی از مهم‌ترین اقلام بهداشتی و آرایشی قاچاق شده در کشور را تشکیل می­دهند .رنگ مو یکی از بحث بر انگیزترین اقلام آرایشی است خطر حساسیت‌زایی رنگ‌های مو حتی در بهترین مارک‌ها وجود دارد اما در مورد رنگ مو‌های تقلبی این احتمال بسیار بیش­تر می‌شود. ریزش مو در اثر رنگ موهای غیرمجاز تقریبا تبدیل به پدیده‌ای رایج شده است در برخی موارد گزارش شده ‌که فرد استفاده‌کننده مواد رنگ موی غیرمجاز به سبب مصرف این مواد پیاز موی سرش ‌سوخته و باعث طاسی غیرقابل بازگشت شده است، یا بر اثر مصرف لوازم آرایشی غیرمجاز تاول‌هایی بر روی پوست به وجود آمده است. در بحبوحه بیماری جنون گاوی این نظریه مطرح شد که برخی از مواد آرایشی خارجی ممکن است باعث سرایت جنون گاوی شوند. مدیرکل وقت وزارت بهداشت نیز این موضوع را تایید کرده که برخی از این مواد از فرآورده‌های دامی و حاوی اکولاژن و ژلاتین هستند که ممکن است باعث سرایت عارضه جنون گاوی شوند. احتمال این مشکل در مورد لوازم آرایش‌های تقلبی زیاد است و کارخانه‌های معتبر معمولا دست به چنین ریسکی نمی‌زنند.

         بعضی مواد آرایشی دارای مقداری روغن هستند که باعث بروز آکنه در پوست‌های مستعد می‌شوند. این مواد روغنی در لوازم آرایشی غیراستاندارد به میزان بسیار بالاتری می‌رسد، ‌به همین دلیل ایجاد جوش‌های سرسیاه و آکنه از عوارض ‌استفاده از لوازم ‌آرایشی غیراستاندارد است.  آفلاتوکسین‌ها مواد تولید شده توسط قارچ‌ها هستند که برای حیوانات و انسان سمی هستند. آفلاتوکسین B1 شایع‌ترین نوع موجود و یکی از قوی‌ترین کارسینوژن ها (مواد سرطان زا) برای انسان محسوب می‌شود. مصرف آفلاتوکسین توسط انسان می تواند منجر به صدمات کبدی حاد شود.آزمایشات صورت گرفته بر روی مواد آرایشی غیرمجاز نشان‌دهنده آن بوده که میزان این ماده سمی در آ­نها بسیار بالاتر از حد مجاز است.

             تجهیزات پزشکی نیز از اقلام عمده قاچاق به حساب می‌آیند. حجم سرمایه در گردش تولید و عرضه تجهیزات پزشکی در جهان بالغ بر 160میلیارددلار است که سهم کشور ما از این میزان در سطح شبکه بهداشت و درمان حدود 900میلیون‌دلارمی‌باشد و همین آمار قاچاقچیان را برای قاچاق تجهیزات پزشکی وسوسه می‌کند[13]. انواع کالاهای طبی در حو­زه پزشکی، دندانپزشکی و آزمایشگاهی قاچاق می‌شوند. به صورت ریزتر سرنگ‌ها، وسایل و پروتزهای ارتوپدی، نخ جراحی، آنژیوکت‌ها، استندهای قلبی یا عروقی، داروها و سایر موارد از جمله  مهم­ترین کشفیات قاچاق در این گروه هستند .

        آمارها نشان می دهد که حداقل در بخش ارتوپدی ۳۰ تا ۳۵ درصد درمان ها با جراحی و به کارگیری ایمپلنت ها انجام می شود که یکی از فراگیرترین بخش های استفاده از تجهیزات پزشکی است و حتی عمل هایی چون دریچه های قلب، مغز، چشم، زیبایی، سرطان ها و... بدون استفاده از تجهیزات پزشکی تقریباً غیرممکن است. قاچاقچیان مرگ، این تجهیزات را با عناوین مختلف از کشورهایی مانند چین، هند، پاکستان و برخی کشورهای آسیای جنوب شرقی وارد بازار می کنند و متأسفانه مصرف کنندگان تنها به دلیل ارزان قیمت بودن این اقلام آن­ها را خریداری جان و سلامت خود را به خطر می­اندازند . به گفته­ی مدیرکل امور دستگاه­های اقتصادی و پیشگیری ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، میزان قاچاق کالاهای بهداشتی و آرایشی در کشور حدود 750 میلیون دلار است . بخشی از این قاچاق کالای همراه مسافر است که از طریق سفر به مناطق آزاد و کشورهای همسایه شکل می گیرد.[14]

یکی از فراگیرترین بخش های استفاده از تجهیزات پزشکی ایمپلنت­ها هستند که قاچاقچیان مرگ، آن­ها را با عناوین مختلف از کشورهایی مانند چین، هند، پاکستان وارد بازار می کنند و متأسفانه مصرف کنندگان تنها به دلیل ارزان قیمت بودن ، آن­ها را خریداری کرده و جان و سلامت خود را به خطر می­اندازند

کالاهای مصرفی بادوام قاچاق و مخاطرات بهداشتی آن­ها

           ملموس­ترین مخاطره در مصرف این نوع کالاها را شاید بتوان در مصرف پوشاک احساس نمود . پوشاک به­طور مستقیم با بدن در تماس است از این رو هر گونه آلودگی و تاثیر نامطلوب بهداشتی می­تواند به سرعت عیان گردد . پوشاکی که خارج از شبکه قانونی توزیع شده و به دست مصرف­کننده می­رسد معمولا در تولید آن بیش از هر چیز به ارزانی مواد اولیه توجه شده و از این رو بسیار احتمال دارد که از الیاف و رنگ­های نامناسب و غیر بهداشتی نیز تولید شده  باشند . مارک­های تجاری الصاقی بر روی آن­ها نیز اغلب جعلی و تقلبی هستند . تولیدکنندگان سودجو در کشورهای مجاور با استفاده از نام و نشان شرکت­های معتبر لباس­هایی با الیاف و رنگ­های گاه زیان­آور تولید کرده و از مجاری غیرقانونی آن­ها را به بازار گسیل می­دارند .

             نمود دیگر عرضه­ی پوشاک قاچاق در بازارهای موسوم به تاناکورا قابل مشاهده است .بیش­تر افراد با اسم تاناکورا به عنوان یک واژه و اصطلاح در زبان آسیای شرقی کم و بیش آشنایی دارند . فروشگاه­های تاناکورا همان سمساری عرضه­ی لباس­هایی است که معلوم نیست پیش از این بر تن چه کسی رفته است.  اغلب لباس­ها و کفش­های تاناکورا  به صورت بسته های پر از لباس­های فشرده شده از مرزهای غربی و شرقی وارد کشور می­شوند.  در شهرهای بزرگ کشور ما  به ویژه در شهرهای مرزی متاسفانه چنین بازارهایی شکل گرفته و به جایگاه عرضه­ی کالای قاچاق مبدل گشته­اند. به دلیل مشکلات اقتصادی، برخی از افراد و خانواده ها، نیاز پوشاک خود را به خاطر قیمت پایین این گونه لباس­ها از این طریق برطرف می کنند.با گذر از این فروشگاه­ها می توان انواع پیراهن، کفش­های تابستانی و زمستانی، لباس­های محلی کشورهای همسایه، کیف و عروسک در رنگ­های مختلف را مشاهده کرد. استقبال برخی از خانواده ها برای خرید لباس­های تاناکورا باعث شده که برخی فروشندگان این فروشگاه­ها بدون هیچ ضابطه ای از فروش لباس­های دست دوم و فاقد امنیت سلامت، پول زیادی به جیب زنند . این گونه بازارها تنها از نظر ترویج قاچاق  و ضربه زدن به تولید داخلی، مشکل­آفرین نیستند بلکه وجود این قبیل پوشاک دست دوم ممکن است سلامت جامعه و افراد آن را به خطر بیندازد. البسه مستعمل، از خارج از کشور وارد ایران می‌شود و از لحاظ بهداشتی دارای آلودگی است . استفاده از این لباس­ها برای افراد مشکلات بهداشتی در پی داشته و موجب بیماری پوستی می‌شود.[15] شاید لباس­های تاناکورا بعد از             جوشاندن، شستن و اتو کردن مشکل جدی پزشکی نداشته باشد ولی هیچ گاه نمی‌توان به پوشیدن آن­ها توصیه کرد. زیرا بسیاری از میکروب­ها مثل قارچ­ها حتی بعد از شستن هم از بین نرفته و تا زمان زیادی دوام می‌آورند و می‌توانند عامل خطرزایی برای افرادی که از این لباس­ها استفاده می‌کنند باشند . این میکروب­ها اگر به بدن افراد منتقل شوند ابتدا با خارش و مشکلات پوستی و بعد با خطرات جدی عفونی همراه می­کردند.
در واقع نمی‌توان به مصرف کنندگان این لباس­ها اطمینان داد که پوشیدن تاناکورا اگر تا به حال برایشان مشکلی ایجاد نکرده همیشه همین طور خواهد بود چون خیلی از ویروس­های این بیماری بعد از مدت طولانی خود را نشان می‌دهند.

       ابزارهای برقی ، لوازم خانگی و دیگر کالاهای بادوام قاچاق نیز بدون اعمال کنترل موسسه استاندارد و سایر دستگاه­های مسئول کنترل کیفی و ایمنی به بازار عرضه شده و احتمال بروز خطرات جسمی در استعمال آن­ها زیاد است . برای مثال بسیار پیش آمده که استفاده از لامپ­های غیراستاندارد و انفجار آن­ها در حین استفاده خطرات و صدماتی ببار آورده­اند . یا استفاده از ابزارهای برقی موجب ایجاد احتراق در آن­ها و آسیب­رسانی به شخص استفاده کننده گردیده است .

نتیجه­گیری

 مبارزه با پدیده قاچاق کالا و پیش­گیری از مصرف کالاهای قاچاق در جامعه تنها از نظر اقتصادی اهمیت ندارد . قاچاق کالا ضمن این­که به تولید ، اشتغال و درآمدهای دولت ضربه می­زند ، سلامت و بهداشت جامعه را نیز به خطر می­اندازد . کالاهای قاچاق غالبا بی­کیفیت و غیراستاندارد هستند چراکه انگیزه سودجویی ایجاب می­کند تا قاچاقچیان در انتخاب کالای مورد نظر تنها به قیمت پایین آن توجه داشته باشند . شرایطی نیز که این کالاها تا مقصد طی می­کنند به لحاظ پنهان­سازی و مخفی­کاری در انجام رویه قاچاق، شرایط ویژ­ه­ای است که آن هم خود در فاسد شدن کالا و ایجاد خطرات بهداشتی موثر است. با توجه به  اهمیتی که  بهداشت و سلامت اجتماع در نظر آحاد جامعه دارد ،بی­جهت نیست که مبارزه با پدیده­ی قاچاق امری مقدس و وظیفه­ای همگانی تلقی می­گردد . از این رو بر هر شخصی از افراد جامعه تکلیف است تا در راستای حفظ سلامت خود و همنوعان خویش از هر کوشش برای پیش­گیری از خرید و مصرف کالای قاچاق دریغ ننموده و در جهت مبارزه با این پدیده نامیمون تلاش نماید .

منابع

-        جهان صنعت(روزنامه) ، سال هشتم ، شماره 2026 ، 16/5/1390

-        زیویار ، پروانه (1388) ، قاچاق در بازار پوشاک ، نشریه اقتصاد پنهان ، شماره 11

-        سلامت (هفته نامه )، سال هفتم ، شماره 330 ، 8/5/1390

-        سایت خبری تابناک به نشانی  :               http://www.tabnak.ir/fa/news/110849

-         سایت ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز به نشانی :           www.epe.ir

-        سایت سلامت نیوز به نشانی : www.salamatnews.ir

-        سایت صنعت غذای ایران به نشانی : http://www.ifif.ir/newsview.asp?ID=4866    

-        ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز ، معاونت پژوهش و آمار و اطلاعات

-         فصیحی ، حبیب­اله ( 1389): قاچاق دارد در ایران ، نشریه اقتصاد پنهان ، شماره 10 ، آذر و دی

-        قاسمی ،ملیحه  و مریم فاطمی قمی و داریوش شادان (1388):قاچاق دارو و داروهای تقلبی ، نشریه رازی شماره  9 ، سال بیستم ، مهر ماه

-        هموطن سلام (روزنامه) سه شنبه 18/5/90 13

-        http://webda.behdasht.gov.ir/index.aspx?siteid=326&pageid=32629&newsview=4046

-                                                                                    http://shahrara.com/details,1390,4,7,13,00.html                                         

-         http://www.javanonline.ir/Nsite/FullStory/?Id=356741                                        



[1] روزنامه هموطن سلام سه شنبه 18/5/90         http://www.hamvatansalam.com/news

[2] به نقل از مدیرکل امور دستگاه‌های اقتصادی و پیشگیری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا

[4] - هفته نامه سلامت  ، سال هفتم ، شماره 330 ، 8/5/1390

[5] - ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز ، معاونت پژوهش و آمار و اطلاعات

[6] - روزنامه جهان صنعت ، سال هشتم ، شماره 2026 ، 16/5/1390 ، صفحه 12

-  [7]  سایت خبری تابناک به نشانی  :      http://www.tabnak.ir/fa/news/110849

[8] - سایت ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز به نشانی :  www.epe.ir

[9] - سایت سلامت نیوز به نشانی : www.salamatnews.ir

[10] - فصیحی ، حبیب­اله ( 1389): قاچاق دارد در ایران ، نشریه اقتصاد پنهان ، شماره 10 ، آذر و دی

[11] --قاسمی ،ملیحه – مریم فاطمی قمی و شادان داریوی (1388):قاچاق دارو و داروهای تقلبی ، نشریه رازی شماره 9 سال بیستم ، مهر 1388

[13] -                                                                             http://shahrara.com/details,1390,4,7,13,00.html

[14] - سایت صنعت غذای ایران به نشانی :            http://www.ifif.ir/newsview.asp?ID=4866

[15] -زیویار ، پروانه (1388) ، قاچاق در بازار پوشاک ، نشریه اقتصاد پنهان ، شماره 11 ، ص15

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد