تجارت غیر قانونی پاکستان با ایران و افغانستان از راه بلوچستان :
تجارت غیر قانونی پاکستان با ایران و افغانستان از راه بلوچستان : میزان تجارت ، موازنه تجاری و زیان دولت Illegal trade between Pakistan and Iran
نویسندگان : محمد شریف ،عمر فاروق و ارشد بشیر
مترجم : دکتر حبیب اله قصیحی
چکیده
مقادیر معتنابهی از محصولات کشاورزی و غیر کشاورزی ، به صورت غیر قانونی در مرزهای پاکستان با افغانستان و پاکستان با ایران تجارت میگردد . طی سالهای 98-1997 ، موازنهی تجاری در مرزهای پاکستان با افغانستان به سود پاکستان و در مرزهای ایران با پاکستان به سود ایران رقم خورده بود . در این مدت به لحاظ عدم حصول درآمدهای ناشی از تعرفههای گمرکی و مالیات، دولت پاکستان زیانهای مالی زیادی را متحمل شد . مقدار زیادی از این زیان نیز به خاطر رشوهگیریهایی بود که میتواند موضوع را بیش از پیش پیچیده سازد . در این مقاله برخی اندازهگیریهای نیز در راستای تحت کنترل درآوردن تجارت غیر قانونی در آینده ، پیشنهاد گردیده است.
مقدمه
تجارت غیرقانونی یا قاچاق را میتوان گونهای از تجارت در مرزها و بنادر دو کشور دانست که با تشریک مساعی پنهان اما قوی قاچاقچیان و ادارات دولتی مسئول کنترل این تجارت در مرزها همراه است .حجم این گونه تجارت غیرقانونی برای یک کالا معمولا با گسترش اختلاف در قیمت مصرف کننده بین دو کشور تعیین میگردد . بخشی از این اختلاف قیمت به خاطر بالا بودن سطح تعرفه ،حقوق گمرکی و مالیات و میزان حمایت از صنایع بومی از طریق ممنوعیت واردات یا صادرات یک کالای بهخصوص بوجود میآید . عوامل دیگر زمینهساز قاچاق عبارتاند از :کمبودهای مقطعی عرضه نسبت به تقاضا در یک سوی مرز ، حمایت بیمورد نظامیان عالیرتبه ، نخبگان سیاسی و مسئولین ادارات محلی از قاچاقچیان ، بوروکراسی شدید اداری ، کمتوجهی ادارات سطح بالا به مسئولیت خود در کنترل قاچاق ،فرآیند عریض و طویل ، ضعیف و فساد آلود تشویق یا تنبیه مامورین مقابله با قاچاق و غیره . در مورد پاکستان ،رشوهخواری ادارات مامور مبارزه با قاچاق، یکی از موانع عمده برای کنترل تجارت غیر قانونی در مرزهاست . گرچه این مامورین میدانند که در صورت اثبات رشوهخواری از کار برکنار میشوند اما عواید رشوهخواری آنقدر زیاد است که در صورت از دست دادن شغل هم میتوانند زندگی خوبی داشته باشند .
پاکستان از سمت شمالغربی با افغانستان و از جهت جنوبشرقی با ایران مرز مشترک دارد . نقل و انتقال غیرقانونی کالاها در دو سوی مرز در مورد کالاهای ورودی یا خروجی امری عادی است . منابع مختلف آمارهای متفاوتی در خصوص حجم این تجارت ، ارزش پولی آن و یا زیان دولت، اظهار نمودهاند بنابر این احساس میشود که به دلایل زیر لازم است اهداف زیر با بهرهگیری از منابع مختلف محقق گردند :
1- تعیین نوع کالاهای کشاورزی و غیرکشاورزی که بین این سه کشور به صورت غیرقانونی ردو بدل میگردد .
2- تشخیص مسیرهای مورد استفاده برای انتقال کالاهای قاچاق در استان بلوچستان
3- به دست آوردن برآوردهایی بسیار نزدیک به واقعیت در خصوص حجم قاچاق ، ارزش پولی آن و زیان دولتها
4- ارائه پیشنهادهایی برای کنترل یا به حداقل رساندن چنین نقل و انتقال غیرقانونی کالاهای مختلف از مرزها به منظور افزایش درآمدعمومی دولت و کمک به صنایع بومی .
روش تحقیق
جمعآوری اطلاعات در خصوص موضوع حساس تجارت غیر قانونی در استان بزرگی مثل بلوچستان به لحاظ حمل و نقل و شرایط اقلیمی سخت و طاقتفرسای منطقه کار آسانی نیست . در این مورد مراجع آمار رسمی و غیر رسمی و روشهای مشاهده میدانی مورد استفاده استفاده قرار گرفتند تا اطلاعات مورد نیاز در بارهی تجارت غیرقانونی در مرزهای پاکستان با افغانستان و پاکستان با ایران جمعآوری گردند . شیوههای غیررسمی ، گردآوری اطلاعات لازم از طریق سخنچینی یامباحثات غیررسمی دوستانه با قاچاقچیان و موسساتی که بهطور مستقیم یا غیرمستقیم با این نوع فعالیت اقتصادی سروکار داشتند، را شامل میگردد و شیوههای رسمی شامل گردآوری اطلاعات از طریق نشستهای منظم با ادارات یا موسسات گوناگونی که مسئول کنترل ، هدایت و نگهداری آمارهای رسمی در خصوص تجارت قانونی و غیرقانونی در مرزها هستند ، میباشد . اطلاعات گردآوری شده از دو منبع فوق ( اعم از اطلاعات مربوط به نوع کالا ، مقدار تخمینی و ارزش پولی آن ) که اغلب به صورت آماریهای خام بودند به شیوه مشاهدات مستقیم مورد تایید قرار گرفتند . برای مثال گذرهای شخصی از جادههای متعدد در استان بلوچستان که به سمت ایران یا افغانستان صورت میگرفت تحت مشاهدهی دقیق قرار گرفته و دادهها از نظرتعداد کامیونهای حامل محصولات کشاورزی و غیرکشاورزی و درصد کامیونهایی دارای مدارک قانونی از محموله صادراتی یا وارداتی بودند، ثبت شدند . قیمتهای مورد استفاده برای ارزشگذاری این اقلام از فروشگاههای مختلف کویته و چمان [1] به دست آمد .
بحث و نتیجه
گذرگاهها و نقاط تجاری ( مجاز و غیرمجاز) در بلوچستان : شماری ازنقاط و گذرگاههای بلوچستان که مورد استفاده تجار غیرمجاز قرار میگیرد به این شرح شناسایی شدهاند : چامان ، پیشین ، گلستان ، بادین ، پنج پای ، پنجگور ، گردجنگل[2]، قمردین کاریز[3] ، سورتال[4] ، توباه کاکاری[5] نقاط تجاری عمده برای تجارت مجاز یا غیرمجاز میان پاکستان و افغانستان هستند . و نقاط تجارت با ایران عبارتاند از : تفتان ، نوکندی ، پنج گور ، ماشکل ، کچاوو، نوشکی، تربت ، جودار ، گوادار ، دشت ، پنسی و کوارا.
مهمترین گذرگاههای شناسایی شده که برای تجارت غیرقانونی بین پاکستان و افغانستان و پاکستان با ایران مورد استفاده قرار میگیرند به این شرح میباشند :
1- دبی به کویته از طریق قندهار و چامان – قندهار، چامان و نوشکی – قندهار و بادین – قندهار و قمردین کاریز – کراچی ، قندهار و چامان ( صرفا جهت ترانزیت به افغانستان ) – کراچی و وااش چامان
2- ایران به کویته از طریق مند ، سونستر- تفتان ، دالبندین و نوشکی ، پنج گور و باسیمان - تربت ،دشت و کلات
3- زاهدان به کویته از طریق کچاوو و نوشکی
تجارت غیر قانونی بین پاکستان و افغانستان : محصولات کشاورزی که بهصورت غیرمجاز از پاکستان به افغانستان صادر میشوند عبارتاند از : گندم ، آرد ، برنج ، شکر ، روغن خوراکی ، کره نباتی ، پیاز ، سبزیجات تازه ، فلفل و پارچه (جدول 1) . از سوی دیگر کالاهای غیرکشاورزی شامل : کود ،داروهای دامی ، حشرهکش ، کالاهای ورزشی ، ابزارهای پزشکی ، بادبزن . کیف سلاح میباشد .( جدول 2) ارزش کل اقلام کشاورزی و غیرکشاورزی صادره به افغانستان سالیانه به ترتیب 27940 و 10830 میلیون روپیه پاکستانی برآورد میگردد .
جدول 1. صادرات قاچاق محصولات کشاورزی از پاکستان به افغانستان
|
اقلام |
مقدار ( هزار تن ) |
ارزش ( میلیون روپیه ) |
اقلام |
مقدار ( هزار تن ) |
ارزش ( میلیون روپیه ) |
|
آرد گندم |
1095 |
5/10402 |
آبمیوه |
45 |
15/3 |
|
شکر |
5/547 |
5/9307 |
خیساندهی مالت |
3/7 |
14/184 |
|
برنج باسمتی |
69 |
63/1595 |
ماش |
3/7 |
2/199 |
|
برنج |
150 |
5/1612 |
عدس |
3/7 |
5/230 |
|
روغن- کره نباتی |
38/4 |
2/245 |
چای |
3/7 |
1460 |
|
گوجه فرنگی |
10 |
50 |
آرد سفید |
3/7 |
23/85 |
|
پیاز |
10 |
100 |
آرد نخود |
3/7 |
146 |
|
فلفل قرمز |
5 |
88/64 |
نمک |
5 |
40 |
|
کدو |
5 |
5/41 |
تنباکو |
5/2 |
13/144 |
|
خیار |
5 |
75/40 |
گندم بلغور شده |
3/7 |
16/92 |
|
نخود سبز |
5 |
5/145 |
الیاف |
|
1750 |
|
|
مجموع |
|
46/27940 |
||
محصولات کشاورزی که به صورت غیر مجاز از افغانستان به پاکستان وارد میشوند عبارتاند از : میوه-جات ( سیب، انگور،زردآلو، گلابی ، انار ،و زالزالک) خشکبار (کشمش ، بادام ، پسته ، دانه خشخاش و انجیر ) بقولات (نخود ،خیسانده مالت ، ماش) ، ادویهجات ( زیره، گیشنیز ، مالتی)بذر علوفه( یونجه ،شبدر )محصولات دامی ( پوست و پشم گوسفند و بز) و بالاخره چوبهی سدر ،کلمبرگ و حنا .
جدول 2. صادرات قاچاق کالاهای غیرکشاورزی از پاکستان به افغانستان
|
اقلام |
مقدار ( هزارتن) |
ارزش ( میلیون روپیه) |
اقلام |
مقدار ( هزارتن) |
ارزش ( میلیون روپیه) |
|
کود اوره |
25/1478 |
93/10199 |
کالاهای ورزشی |
- |
50 |
|
مواد پلاستیک |
- |
40 |
ابزارهای جراحی |
- |
95 |
|
داروهای دامی |
- |
150 |
بادبزن |
- |
60 |
|
حشرهکش |
- |
200 |
کیف سلاح |
- |
35 |
|
|
مجموع |
|
93/10829 |
||
جدول 3. واردات قاچاق کالاهای کشاورزی از افغانستان به پاکستان
|
اقلام |
مقدار ( هزارتن) |
ارزش ( میلیون روپیه) |
اقلام |
مقدار ( هزارتن) |
ارزش ( میلیون روپیه) |
|
نخود |
10 |
5/162 |
زالزالک |
7/147 |
590 |
|
ماش |
20 |
450 |
کشمش |
8 |
300 |
|
بذر یونجه |
10 |
575 |
بادام |
7/10 |
428 |
|
بذر شبدر |
20 |
400 |
خشخاش |
2 |
300 |
|
زیره |
8/8 |
506 |
انجیر |
2 |
200 |
|
گیشنیز |
10 |
200 |
پیاز |
36/18 |
6/183 |
|
خیسانده مالت |
20 |
1800 |
سیب زمینی |
86/4 |
3/24 |
|
هل |
10 |
2500 |
گوسفند |
146 |
2/29 |
|
چای |
25 |
5200 |
بز |
5/182 |
3/27 |
|
سیب |
7 |
126 |
پشم |
14/13 |
394 |
|
انگور |
18 |
360 |
پوست |
52/17 |
200 |
|
آلو |
10 |
2/76 |
پوست و چوبه گیاهان |
1752 |
1177 |
|
گلابی |
10 |
2/124 |
مجموع |
|
6/16373 |
|
انار |
5 |
40 |
|
||
فهرست کالاهای غیر کشاورزی که ازافغانستان به پاکستان قاچاق میشوند شامل: کالاهای برقی ، لاستیک خودرو ، گوشی تلفن ، خودرو و لوازم یدکی خودرو ، پتوی کرهای ، لباس ، ماشین آلات اوراقی ، لامپ، اسباب بازی و جاروبرقی است . ( جدول 4) مجموع ارزش اقلام کشاورزی و غیرکشاورزی که سالیانه به طریق غیرقانونی از افغانستان وارد میگردند به ترتیب 16374 و 17589 میلیون روپیه است .
جدول 4. واردات قاچاق کالاهای غیر کشاورزی از افغانستان به پاکستان
|
اقلام |
تعداد |
ارزش (میلیون روپیه) |
اقلام |
تعداد |
ارزش (میلیون روپیه) |
|
یخچال |
3000 |
45 |
لباس |
|
5040 |
|
تلویزیون |
9000 |
108 |
لوازم آرایش |
|
1000 |
|
ویدئوپخش |
8000 |
8/316 |
لوازم یدکی |
|
2000 |
|
ویدئو ضبط |
8200 |
480 |
لوازم مستعمل بدنه خودرو |
|
1000 |
|
ضبط صوت |
19800 |
861 |
خودرو |
500 |
250 |
|
اتو |
72000 |
792 |
ماشین آلات اوراقی |
|
3000 |
|
لامپ |
31104000 |
3/404 |
اسباب بازی |
|
60 |
|
لاستیک خودرو |
219000 |
2/1270 |
جارو برقی |
|
120 |
|
گوشی تلفن |
1112000 |
500 |
خمیردندان |
|
15 |
|
پتو |
1440000 |
2/321 |
باتری خودرو |
|
5 |
|
|
مجموع |
|
5/17588 |
||
باید در نظر داشت که واردات و صادرات قاچاق هر دو توسط گروههای یکسانی صورت میپذیرد . موازنهی خالص تجاری 4754میلیون روپیه به سود پاکستان بوده است . با فرض 110 درصد و 8 درصد عوارض صادرات و هزینههای معاملات ( مثل رشوه دادن به عوامل مسئول مبارزه با قاچاق ) که به ترتیب برای صادرات و واردات برابر 15 درصد و 10 درصد میباشد ، دولت پاکستان سالیانه از بابت قاچاق کالا 8927 میلیون روپیه زیان دیده است . در حالی که حدود 6462 میلیون روپیه عاید کسانی شده که مسئول کنترل قاچاق بودهاند .
تجارت غیرقانونی بین پاکستان و ایران : عمدهترین کالاهای کشاورزی قاچاق که از پاکستان به ایران روانه میشود عبارتاند از : برنج ، کنجد ، پیاز ، سیبزمینی ، سماق و کینو ( نوعی صمغ)(جدول 5) . کالاهای غیرکشاورزی شامل : لوازم ورزشی ، ابزارهای جراحی،کبریت، پوست دباغی شده ، دستبافتها ، چرخ خیاطی ، کیف سلاح ، ماشینهای بافندگی و قطعات آنها ، دوچرخه ، لوازم آرایش و نخ بافتنی و دوزندگی .(جدول 6) ارزش کل اقلام کشاورزی و غیرکشاورزی صادره به ایران به ترتیب 5292 و 623 میلیون روپیه برآورد شده است .
از طرف دیگر میوههای تازه و خشک ، ادویهجات ، سبزیجات ، موادغذایی آماده ، بیسکویت و تخممرغ ، مهمترین موادکشاورزی هستند که به صورت قاچاق از ایران به پاکستان انتقال مییابند . ( جدول 7) کالاهای غیرکشاورزی وارده شده به پاکستان عبارتاند از : نفت و حاملهای نفتی ، کالاهای الکترونیک ، فرش ، کاشی ، لوازم پلاستیکی منزل ، پتو ، شمع ،قیر ، ماشینآلات اوراقی ، لوازم آرایش ،صابون ، مایع ظرفشویی ، لامپ مهتابی ، داروهای دامی ، و حشرهکش . (جدول8) مجموع ارزش کالاهای کشاورزی و غیرکشاورزی که به طریق قاچاق از ایران به پاکستان انتقال مییابد سالیانه به ترتیب 5915 و 29923 میلیون روپیه است .
جدول 5. کالاهای کشاورزی که به طریق قاچاق از پاکستان به ایران انتقال یافتهاند
|
اقلام |
مقدار(هزارتن) /تعداد |
ارزش (میلیون روپیه ) |
اقلام |
مقدار(هزارتن) /تعداد |
ارزش (میلیون روپیه ) |
|
برنج باسمتی |
90 |
2081 |
سماق |
5 |
60 |
|
برنج(سایر) |
180 |
1935 |
کینو |
3 |
24 |
|
کنجد |
20 |
660 |
گاو |
7/6 |
4/80 |
|
سیب زمینی |
15 |
84 |
گاومیش |
6/5 |
112 |
|
پیاز |
20 |
212 |
گوساله |
9/2 |
5/43 |
|
|
مجموع |
- |
9/5291 |
||
جدول6. کالاهای غیرکشاورزی که به طریق قاچاق از پاکستان به ایران انتقال یافتهاند
|
اقلام |
تعداد |
ارزش (میلیون روپیه ) |
اقلام |
تعداد |
ارزش (میلیون روپیه ) |
|
کالاهای ورزشی |
|
95 |
کیف سلاح |
4000 |
9/1 |
|
وسایل جراحی |
|
150 |
ماشین بافندگی و قطعات مربوط |
|
200 |
|
کبریت( کارتن) |
18250 |
48/5 |
دوچرخه |
1000 |
5/2 |
|
پوست دباغی شده |
|
5/75 |
لوازم بهداشتی |
|
40 |
|
دستبافتها |
1000 |
5/1 |
نخ دوخت |
|
50 |
|
چرخ خیاطی |
1000 |
3/1 |
مجموع |
|
18/623 |
جدول7.کالاهای کشاورزی که به طریق قاچاق از ایران به پاکستان انتقال یافتهاند
|
اقلام |
مقدار (میلیون تن) |
ارزش (میلیون روپیه) |
اقلام |
مقدار (میلیون تن) |
ارزش (میلیون روپیه) |
|
خلر 1 |
15 |
25/356 |
روغن زیتون |
17280 |
21/1 |
|
گیشنیز |
15 |
5/337 |
ترشی زیتون |
21600 |
08/1 |
|
سیب |
2 |
36 |
آبجو |
1500 |
03/0 |
|
زردآلو |
2 |
9/24 |
سرکه |
5/1 |
05/0 |
|
کشمش |
6 |
5/337 |
مربا آلبالو |
8/20 |
72/0 |
|
پسته |
5 |
1000 |
مربا هویج |
8/19 |
6/0 |
|
خشخاش |
2 |
440 |
شیرینی جات |
43200 |
16/2 |
|
رب گوجه فرنگی |
92/25 |
35/1 |
بیسکویت |
536 |
42/1 |
|
آبلیمو |
14440 |
6/0 |
عسل |
6/21 |
65/0 |
|
آبمیوه(سایر) |
32/4 |
1/0 |
آجیل |
95/10 |
657 |
|
سبزیجات ترشی |
8648 |
35/0 |
تخممرغ(دوجین) |
5/109 |
64/1 |
|
ترشی سیر |
34268 |
72/0 |
مجموع |
|
83/3201 |
1- گیاه علوفهای از تیره نخود
جدول 8. کالاهای غیر کشاورزی که به طریق قاچاق از ایران به پاکستان انتقال یافتهاند
|
اقلام |
تعداد |
ارزش (میلیون روپیه) |
اقلام |
تعداد |
ارزش (میلیون روپیه) |
|
یخچال |
2000 |
26 |
کفش |
- |
438 |
|
لاستیک دوچرخه |
100000 |
13 |
واکس و موم |
- |
500 |
|
پتو |
422000 |
336 |
قیر |
- |
2500 |
|
فلاسک |
175000 |
5/717 |
سوختهای نفتی |
- |
5/7117 |
|
لباس |
- |
3880 |
مواد نفتی |
- |
2500 |
|
ماشینآلات اوراقی |
- |
4000 |
لوازم آرایشی |
- |
750 |
|
فرش ماشینی |
- |
2000 |
صابون |
- |
500 |
|
فرش |
- |
300 |
مایع ظرفشویی |
- |
150 |
|
کاشی |
- |
500 |
پودر لباسشویی |
- |
250 |
|
کولرآبی |
- |
500 |
لامپ مهتابی |
36500 |
7/42 |
|
چتایی |
- |
10 |
حشرهکش |
- |
600 |
|
مصنوعات پلاستیکی |
- |
150 |
داروهای دامی |
- |
200 |
|
شیلنگ پلاستیکی |
- |
600 |
مجموع |
|
7/29992 |
|
کاپشن و لباس |
- |
1916 |
|
||
موازنه خالص تجارت غیرقانونی بین پاکستان و ایران معادل 24008 میلیون روپیه به طرف قاچاق کالا از ایران به پاکستان بوده و با فرض این که عوارض گمرکی واردات 10 درصد و هزینههای جنبی معاملات مثل رشوه پرداختی به مامورین هم 8 درصد باشد ، زیان دولت پاکستان از این رهگذر 5080 میلیون روپیه خواهد بود . این در حالی است که حدود 3066 میلیون روپیه از سوی دولت پاکستان بابت هزینههای مبارزه با قاچاق هزینه شده است .
وسایل نقلیه مورد استفاده و افرادی که به کار قاچاق مشغولند : تخمین زده شده که حدود 20 دستگاه اتوبوس ، 200 دستگاه مینی بوس ، 100 دستگاه کامیون ، 100 دستگاه مزدا ون ، 200 ون پیک آپ ، 200 تاکسی ، و یک قطار در هر روز برای کار قاچاق مورد استفاده افرادی قرار میگیردکه بین کویته و چامان به کار قاچاق میپردازند . حدود 25000 نفردرگیر این نوع تجارت بوده و هر سال از این راه 720 میلیون روپیه درآمد بهدست میآورند .و اینها همه گویای وجود یک شبکهی بزرگ قاچاق کالا در بلوچستان است .
نتیجهگیری و پیشنهاد
موازنه تجارت قاچاق در مرز پاکستان با افغانستان به سمت صادرات کالا از پاکستان و در مرز پاکستان با ایران به سمت انتقال کالا از ایران است .پیشنهادات زیر برای کنترل قاچاق در آینده میتواند ثمربخش باشد :
1- عوارض گمرکی باید در فواصل زمانی کوتاه تغییر یابد .
2- تنها از نیروهای شرافتمند و خبره نسبت به مسائل گمرکی در مرزهای با افغانستان و ایران استفاده شده و و موسسهی کارآیی همواره شرافت این کارکنان را ارزیابی نماید .
3- اگر ثابت شود که ادارهای به طور مستقیم یا غیرمستقیم با قاچاقچیان همراهی و همکاری دارد ، تنبیهات سخت ، سریع و کارآمد درنظر گرفته شود .
قاچاقچیان تحت هیچ شرایط و با هیچ هزینهای نباید بخشوده شوند . لازم است برای قاچاق اشد مجازات در نظر گرفت به طوری که احدی به خود جرات ندهد در کار قاچاق وارد گردد .
