سیستم اطلاعات جغرافیایی در افریقای جنوبی
باسمه تعالی
نقش سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه ریزی توسعه افریقای جنوبی
نویسنده : تی . آر ، هیل و دی . مک کاناشی[1]
ترجمه : دکتر حبیب اله فصیحی
برنامه ریزی توسعه افریقای جنوبی به سمت یک راهبرد دمکراتیک مردم محور حرکت نموده است . این راهبرد تاکید زیادی بر درگیر کردن جامعه دارد . چیزی که پیش از این فراموش شده بود . ان تحول پارادایمی که به سمت یک راهبرد همبسته و اندیشمندانه صورت گرفته . متوجه بکارگیری تکنولوژی سیستم های اطلاعات جغرافیایی(G.I.S)[2] است . مقاله اخیر شماری از فرآیندهای برنامه ریزی افریقای جنوبی را بیان نموده و نشان می دهد که چگونه G.I.S می تواند در بهینه سازی این فرآیندها مورد استفاده قرار گیرد . این شناخت از تعدادی از گرایشات گرفته شده که پیرامون آن چه بطور مرسوم تکنولوژی فن سالارانه و مقتدر بالا به پایین شناخته می شد قرار دارند . تعدادی از راه حل های پیشنهادی مشتمل بر توسعه مشارکتی G.I.S ومشارکت در بنیان گذاری فرآیندهای تصمیم گیری از طریق انجمن ارتباطات است . موضوع مهمی که باید مد نظر قرار گیرد نیاز به آن گونه از فرآیند برنامه ریزی است که همپایگی ها را توسعه داده و تفکرات عمیقی را به منظور تسهیل توسعه و اجرای یک فرآیند موفق و نیز به منظور ارتباط این یافته ها با انجمن های ضعیف گذشته به دست دهد .
روش های مهمی وجود دارند که در آن ها جامعه در توسعه G.I.S مؤثر است و همزمان G.I.S در توسعه جامعه تاثیر دارد . ( شپرد – 1995[3] )
هدف اساسی برنامه ریزی در افریقای جنوبی در بیانیه ماموریت انجمن برنامه ریزان افریقای جنوبی [4] عنوان گردیده است . بیانیه اخیر مخالف آن است که برنامه ریزی در این کشور به توسعه و سازماندهی سکونتگاه های انسانی مربوط باشدکه فرصت ها را برای افراد افزایش داده و نوعی از مکان و مالکیت بوجود آورد . وظیفه برنامه ریزان است که در پی ایجاد تعادل و پایداری باشند . پایداری به معنی توازن میان فعالیت های انسانی و محیط طبیعی است . قانون اهدافی را برای برنامه ریزی توسعه تعیین نموده که مهم ترین آن ها عبارتند از : شفافیت ، قابلیت محاسبه ، انعطاف پذیری و مشارکت . در فرآیند توسعه علاوه بر آن برنامه توسعه یکپارچه (I.D.P) [5] مربوط به نواحی شهری همه شهروندان را مکلف نموده که در توسعه برنامه های استراتژیک 5 ساله مشارکت نمایند . در این مقاله فرض شده که G.I.S راه میانبری باشد که از طریق آن بسیاری از اهداف قانون برنامه ریزی جدید و برنامه توسعه یکپارچه قابل دستیابی باشند .همچنین در این بحث یک سری رویه های نظری تعیین شده اند که مشارکت مؤثر G.I.S در برنامه ریزی را امکان پذیر ساخته و نقش آن را در زمینه یکی از برنامه ریزی های افریقای جنوبی مورد ارزیابی قرار می دهد .
G.I.S پشتیبان تصمیم گیری هاست : در کشورهای توسعه یافته اغلب G.I.S به عنوان سیستمی به فروش می رسد که توانایی یک مؤسسه را در تخصیص منابع کارآمد تر و مناسب تر می گرداند . فنشام [6] براین باور است که بکارگیری G.I.S دستاوردی است که به کشورهای جنوب مربوط نمی شود . طریقی که در آن این فناوری مورد استفاده قرار می گیردتعیین خواهد کرد که آیا واجد اثرات مثبتی روی نظریه برنامه ریزی است یا تاثیر منفی دارد .
امید می رود که در یک فرآیند برنامه ریزی ، G.I.S بتواند به بهترین وجه برای رفع نیازها بخصوص برای جوامع محروم روستایی به خدمت گرفته شود چرا که G.I.S فرآیند برنامه ریزی را در همه سطوح تحت تاثیر قرار می دهد .
گفتمان G.I.S
دولتمردان محلی بخشی را مجسم نموده اند که در آن G.I.S نهایت سودمندی خود را به اثبات رسانده است . به عبارت گویاتر ثابت شده که G.I.S در طیف دیگری از کارکردهای برنامه ریزی مثل منطقه بندی ، کاربری اراضی ، حمل ونقل ، برنامه ریزی توسعه اقتصادی ، مکان یابی و تحلیل مناسب زمین کاربرد دارد . سامرز [7] خاطر نشان ساخته که تنها از G.I.S انتظار نمی رود که سرو کار داشتن با داده ها را خودکار سازد بلکه آن توانایی دارد که به یاری سیاست ها ، طرح ها ، تصمیم گیری ها ، مدیریت و مسئولیت ها بیاید . دا کروز [1][8] اظهار می نماید : روشن است کهروشن است که G.I.S به عنوان یک تکنولوژی فضایی در تحقیق ، برنامه ریزی و تجارت در زمان پس از آپارتید در افریقای جنوبی ، بی نهایت سودمند بوده است .
این قویا“ پذیرفته شده است که توانایی فناوری G.I.S در ذخیره سازی ، پردازش و جایگزینی داده های فضایی قابل ملاحظه است. این موضوع توسط بودیک[9] نیز مورد تاکید قرار گرفته واو اظهار نموده که : جمع آوری ، سازمان دهی ، تحلیل و طبقه بندی اطلاعات مربوط به چیزی است که برنامه ریزی هوشمندانه لقب گرفته و یکی از عملکردهای عمده و وقت گیر برنامه ریزی نیز همین است . با پیشرفت های اخیر در فناوری اطلاعات و کاهش هزینه های محاسبات ، مسیر پیشنهادی به سوی پیشرفت عبارت است از بکارگیری G.I.S برای بازیابی ؤ تحلیل و بکارگیری اطلاعات ویژه توسعه و به عنوان یک سیستم حمایت از تصمیم گیری ها . در هر صورت ابداع فناوری G.I.S فرآیند پیچیده ای از تغییرات محیطی را ایجاب نموده که بوسیله روندهای سازمانی جا افتاده و نامطمئن و نیز توسط اعضای برجسته با موقعیت های اجتماعی مختلف عملی می گردد . عوامل فنی ، سازمانی و شخصی شرایطی ایجاد نموده که به احتمال زیاد تاثیر زیادی بر گسترش کاربرد عملی G.I.S بر جای گذاشته است .
رشد سریع استفاده از G.I.S با وجود هزینه های مالی فراوان دلیل خوشبینی نسبت به توانایی های G.I.S و فواید آن می باشد . اما به هر حال توجیه توجه عمومی به G.I.S یک وظیفه خطیر است . زیرا دولتمردان محلی سازمان نسبتا“ نامتجانسی را تشکیل می دهند که برای ایجاد تغییرات اجتماعی پیوسته تحت فشار عمومی قرار داشته و بنابراین در خصوص نقش و ساختار آینده خود تردید دارند . دیدگاه های ورال و بن [10] این است که G.I.S به میزان قابل ملاحظه ای بیش از حد لزوم به سازمانهای بخش عمومی و بخصوص مسئولین محلی عرضه شده و بنابراین بسیاری از آن ها از دستیابی به نتایج مورد نظر ناکام مانده اند . برخی نویسندگان [11] تصدیق کرده اند که استفاده از G.I.S بوسیله مسئولین محلی تنها منحصر به نقشه کشی است و کاربرد آن در تصمیم گیری ها تنها محدود به خودکار ساختن تصمیم گیری هایی است که بوسیله قوانین مشخص تعریف شده اند . در نتیجه هریس و همکاران وی [12] خاطر نشان ساخته اند که در سطح بین المللی منتقدانی که G.I.S را به عنوان اراده حرکت به سوی حقیقت می دانند رو به فزونی است .
دیگر نویسندگان احساس کرده اند که G.I.S نقش سازنده ای در اداره نواحی ایفا می نماید در گیرودار بحث های مربوط به فواید G.I.S ، بودیک [13] عنوان نموده که خوشبینی ها غالب هستند . او اعتراف دارد که اطلاعات اندکی که در زمینه تحلیل های واقعی و تصمیم گیری های عملی G.I.S در اختیار می باشد . ورال [14] تصریح دارد که بخش عمومی تحت فشار روزافزون قرار دارد تا کارآمدی G.I.S را در ارایه انواع خدمات به اثبات برساند . در راستای نیل به ایت تاثیرات بدون دخالت کارآمدی ، برای بخش عمومی استفاده از فنون جدید ، فناوری ها و کیت های ابزار یک نیاز حیاتی است و G.I.S یکی از این فناوری هاست که بی تردید از توانایی بالایی برخوردار می باشد .
ولکوین [15] در تبیین بکارگیری G.I.S توسط مسئولین محلی ، از این نظر که G.I.S یک فناوری نامناسب و غیرضرور است انتقاداتی را وارد دانسته است . او اینگونه تعبیر نموده که نقش اصلی G.I.S در یک محیط شهری باید فراهم نمودن اطلاعات ساده باشد . ورال اعتقاد دارد که اگر منتقدان G.I.S پیروز شوند لازم می شود که برنامه ریزی سنتی بیش تر توسعه یافته و بیش تر با چارچوب G.I.S منطبق گردد . کلوسترمن [16] از این دیدگاه حمایت کرده اما خاطرنشان نموده که باید G.I.S در داخل یک چارچوب برنامه ریزی وارد شود نه بر عکس . هر شخص نیاز دارد که بداند وارد کردن G.I.S دلالت براین دارد که فناوری پیشرفته اطلاعات در برنامه ریزی به میزان زیادی بوسیله برنامه های خارجی توسعه مشخص شده تا بوسیله نیازهای ویژه خود برنامه . در جایی که G.I.S به عنوان یک ابزار برنامه ریزی مطرح می شود ، بر برنامه ریزان است تا از وظیفه خود در رفتار اخلاقی غفلت ننموده و از اهرم های قانونی استفاده نمایند . شاید این امر با با آزاد گذاشتن مجریان برنامه برای استفاده از G.I.S تحقق یابد .
شواهدی ازیک سری تمایلات فضایی وجود دارد که با آغاز کار G.I.S توسعه یافته و نیازمند سروسامان یابی هستند . برخی مثل تیلر و اورتون [17] عنوان نموده اند که بکارگیری G.I.S در جاهایی مثل کشورهای توسعه یافته مفید است که منابع قابل توجهی از داده های فضایی موجود می باشد . همچنین داده ها در مورد زمینه های اجتماعی ویژه ای تولید وجمع آوری می شوند و می توانند آن گونه از روابط اجتماعی را آشکار سازند که در سازوکارهای پیچیده ای از جمع آوری و پردازش داده ها بنیان نهاده شده اند . تصمیم گیری در مورد چگونگی جمع آوری داده ها و آنان که باید داده ها را جمع آوری نمایند بایستی روشن و مشخص باشد . داکروز [18] عنوان نموده که این موضوع بویژه در تاریخ آپارتاید افریقای جنوبی مصادیق فراوان دارد :
به احتمال زیاد به دلیل روابط نامتوازن قدزت و نابرابری های فضایی که اقتصاد سیاسی افریقای جنوبی را تشکیل می داده،. داده های فراوان جمع آوری شده همه اشکال دارند . بنابر این استفاده از این داده ها در G.I.S نابرابری های مشکل آفرین را پایدار خواهد ساخت.
نظرات مشابهی توسط متر و پاترسون [19] مطرح شده که هشدار می دهند اگر برنامه ریزی G.I.S در افریقای جنوبی از مسایل اجتماعی و سیاسی غفلت نماید در مقیاس محلی با موانع بازدارنده ای مواجه خواهد گردید .
فرآیند برنامه ریزی نوین درافریقای جنوبی
انحراف تصمیم گیری ها در برنامه ریزی امری مرسوم است و این مربوط می شود به ساختار سیاسی جامعه . اخیرا“در افریقای جنوبی فرآیند برنامه ریزی به عنوان دوری از تحمیل تصمیم گیری های تکنولوژی محور برای جامعه ،تلقی شده است . شپرد [20] توانایی G.I.S را به عنوان یک فناوری اجتماعی در نظر گرفته است . هم اکنون تلاش هایی در جریان است که دانش فنی برنامه ریزان را با دانش محلی جامعه درهم آمیزد .
رابینسون [21] براین باور است که 6 راه وجود دارد که فرآیند برنامه ریزی در افریقای جنوبی با کمک آن ها تقویت می گردد . این روش ها بصورت جمعی یا مجزابا استفاده از G.I.S قابل حصول می باشند .
· فرآیند برنامه ریزی باید ساده و کارآمد بوده و خطرپذیری کمی داشته باشد . G.I.S می تواند کمک کند که برنامه ریزی ساده و کارآمد شده ،خطر پذیری کم تر داشته باشد و دو باره کاری و نقل و انتقال های غیر ضروری افقی و عمودی اطلاعات میان مسئولین را کاهش دهد .
· فرآیند برنامه ریزی باید تاکید زیادی روی هماهنگ سازی و مدیریت و انضباط مؤسسات دست اندرکار برنامه ریزی داشته و تصمیم گیری ها و استفاده بهینه از منابع محدود را ممکن گرداند . G.I.Sگروه ها و سازمان های مختلف را از نظر اطلاعاتی کاملا“ تامین می نماید .
· باید پیچیدگی مسایل را کاهش داد تا بتوان آن ها را مدیریت نمود . سیاست ها باید مسایل را به طرف یک ساختار در حال رشد متوجه نمایند بطوری که عملیات قابل مدیریت باشند .این G.I.S است که می تواند مسائل فوق را هماهنگ ساخته و مدیریت نماید .
· در فرآیند برنامه ریزی توسعه باید توجه زیادتری به اجرا معطوف گردد . برنامه ریزان به جای اعمال کنترل ، نیاز به این دارند که بیش تر عمل گرا بوده و خود را پاسخ گوی نیازهای جامعه بدانند . اطلاعات فوری و دقیقی که بوسیله G.I.S عرضه می گردد به برنامه ریزان اجازه می دهد که مسایل آینده را شناخته و آن ها را نشانه روند .
· فرآیند برنامه ریزی باید بتواند طیف وسیعی از آلترناتیوها را در اختیار گذارد نه این که فقط یک راه حل قطعی ارایه دهد . G.I.S تولید سریع این آلترناتیوها را امکان پذیر می نماید برنامه ریزان نیاز دارند تا راهبردی مولد و مثبت را به منظور توسعه برنامه ایجاد نمایند . وجود G.I.S می تواند مشوق برنامه ریزانی باشد که نیاز به اطلاعات داشته و می خواهند فعالیت برنامه ریزی را درمسیر تحول تقویت نمایند .
در صورتی که G.I.S به گونه موفقیت آمیزی در برنامه ریزی واحدهای داخلی کشورها وارد شود ، امید می رود که بسیاری از مشکلات نیز طرف شوند . در حالی که زمان و آموزش های بیش تر می توانند بسیاری از مسایل فنی پیش آمده را حل نمایند ثابت شده که حل بسیاری از مسایل انسانی و سازمانی دشوار است . موفقیت استفاده از G.I.S در نواحی داخلی بستگی دارد به توانایی ، ظرفیت و خواسته های افراد و سازمان ها در جذب و استفاده ازاطلاعات بیشتر و اشکال تازه تری از اطلاعات. ندویک بودیک و گودشالک[22] اظهار نموده اند که اشخاص هدف نهایی و مهم ترین دریافت کنندگان فناوری G.I.S تلقی می گردند .
بنابراین در صورتی که G.I.S بتوانددر داخل ترکیب مثمری از فرآیند تصمیم گیری توسعه یابد ،بر برنامه ریزان است که به موانع سازمانی و بنیادی موفقیت استفاده از G.I.S پی ببرند . کمبل [23] بیان نموده که موفقیت استفاده از G.I.S منوط به وجود یک راهکار مدیریت اطلاعات سراسری و تعهد وپایبندی به آن و نیز مشارکت فراگیر در بکارگیری آن می باشد .
راهبردهای برنامه ریزی
چند راهبرد برنامه ریزی در افریقای جنوبی به مورد اجرا گذاشته شده اند که هریک از آن ها ، خواسته هایی منحصر به فرد داشته و با پارادایم ذهنی ویژه ای منطبق می باشند . لازم است روشن شود که G.I.S چگونه در این راهبردهای متنوع وارد گردیده است .
راهبرد جامع عقلایی
به گفته دریک [24] شیوه جامع عقلایی عناصری را در بر می گیرد که در صورت ترکیب با دیگر راهبردهای برنامه ریزی می تواند به ایجاد یک فرآیند برنامه ریزی انعطاف پذیر ، مردم سالارو مسئولانه در افریقای جنوبی اطمینان دهد . G.I.S می تواند نقش مهمی در جمع آوری و ذخیره داده های مورد نیاز ایفا نموده و تامین کننده نیازهای مدل هایی باشد که می خواهند برنامه ریزی آینده را بر پایه شناخت وضع موجود استوار سازند . همچنین G.I.S امکان ایجاد سناریو – آلترناتیو هایی را فراهم می آورد که در تعدادی از آلترناتیوهای پیشرو نتیجه بخش می باشند . کلوسترمن [25] خاطر نشان ساخته که G.I.S می تواند به طرز آشکاری در تشخیص مفید ترین طرح ها از میان طیف بزرگی از آلترناتیوهای ایجاد شده توسط راهبرد عقلانی به کار آید . با وارد ساختن تعداد زیادتری از مردم در فرآیند برنامه ریزی احتمال زیادتری وجود دارد که به جامعیت بیش تر دست یابیم . بدیهی است که هدف اولیه جوامع از کاربرد G.I.S ، دسترسی به اطلاعات بوده و پس از آن است که آن ها از G.I.S برای مدل سازی و سناریو سازی بهره می برند تا به رفع نیازها و رسیدن به اهداف بپردازند . مورد اخیر یک سناریو ایده آل بوده و چیزی است که همواره توسط کسانی که از G.I.S بهره تجاری می برند ، پیشنهاد گردیده است . فرض براین است که جوامع در این فرآیند سهام خر بوده به منابع ضروری دسترسی خواهند یافت . تصورات ارزشمندی در پس این عقیده وجود دارد که در ادامه مورد بحث قرار می گیرند .
نظریه مشارکت
نظریه مشارکت شکل گویایی از راهبرد چامع عقلانی است که از تقاضای روز افزون به مشارکت در فرآیند برنامه ریزی ناشی شده است . این نظریه نیازهای برنامه ریزان و نیازهای مردمی که مشمول برنامه ریزی می شوند را با یکدیگر تلفیق می نماید تا به اشکالی از فرآیند آموزش مشترک نایل گردد. همچنین ترکیبی از تحلیل ها ، خواسته ها ، اهداف ، آلترناتیوها و اقدامات و بازخورد ها را شامل می گردد . این نظریه مشخص می سازد که عموما“ مشارکت کار دشواری است چرا که به دنبال تلفیق نظرات متناقض می باشد . و علاوه بر آن مشارکت گروه های مختلف با اهداف و برنامه های گوناگون را نیز تسهیل می نماید . مخالفان مشارکت اظهار می دارند که مداخله شهروندان غالبا“ فرآیند برنامه ریزی را کند می کند . به عبارت دیگر اینان معتقدند این حق هر شهروند است که در تصمیمات محیطی دخالت داشته باشد . راهبرد از بالا به پایین که توسط بسیاری از برنامه ریزان افریقای جنوبی در زمان آپارتیدانتخاب گردیده به این معناست که مشارکت عمومی در هر نوع از برنامه ریزی عنصری مهم تلقی می گردد اما این مشارکت به دلیل نبود اعتماد میان برنامه ریزان که در راس قدرت هستند و اجتماعاتی که در حکومت سهمی ندارند به آسانی به دست نمی آید .
به دلیل آموزش جامعه و دسترسی ذاتی در نظریه مشارکت ، G.I.S تاثیر مثبتی روی برنامه ریزی خواهد داشت . G.I.S می تواند در فرآیند آموزش جامعه به کار گرفته شود چرا که می تواند به کاربران نهایی اجازه دهد تا در فرآیند برنامه ریزی نقشی بر عهده گیرند . آموزش شهروندان می تواند با تبیین فرآیند برنامه ریزی و تصمیم گیری آغاز گردد که در آن اجبار افراد جامعه و اعمال متقابل میان آن ها قسمت های همبسته و پویشگرانه آن خواهند بود گام بعدی تشریح جنبه های محاسباتی اطلاعات برنامه ریزی و بیان شیوه هایی است که در آن ها این اطلاعات در G.I.S پردازش می شوند . به محض اینکه جامعه قدرت را در دست گرفت ، تقاضای مشارکت و تحویل قدرت فزونی خواهد یافت .
مفهوم کلیدی نظریه مشارکت درجه دسترسی به اطلاعات است . همان طور که قبلا“ ذکر گردید فرآیند آموزش این دسترسی را بهبود می بخشد و با قدرتمند شدن جامعه ، دسترسی آن به اطلاعات افزایش می یابد . G.I.S می تواند از این دسترسی حمایت کند زیرا امکان بیش تری برای پردازش اطلاعات فراهم می سازد . . در صورتی که برنامه ریزان خود را در شناخت جامعه و اهداف آن متعهد بدانند می توانند از G.I.S به عنوان شیوه ای مثبت در فرآیند مشارکت بهره ببرند . این شناخت در یک فرآیند یادگیری دو سویه و پیوسته و در آموزش همگانی یک فرآیند برنامه ریزی معتبر تجلی می یابد . برنامه ریزان باید بدانند که بخشی از فرآیند برنامه ریزی متوجه آگاهی از این مطلب است که کدام اجتماعات تکرو به دنبال ورود به فرآیند برنامه ریزی هستند و نظر اجتماع در مورد تکنولوژی های مفید چیست ؟
انتخاب استراتژیک
شیوه انتخاب استراتژیک اطلاعات محیطی را مکررا“ مورد ارزیابی قرار داده و بر روی این اطلاعات اقدام می نماید . در راستای نیل به این راهبرد، سازو کارهای بازخوردی و فراخوردی وجود دارند که ذاتی آن می باشند . انتخاب استراتژیک به کاربران اجازه می دهد تا تصمیماتی که به زعم آنان فرجامی خوش دارند را مورد آزمایش قرار دهند . این موضوع از آن جهت به افریقای جنوبی مربوط می شود که گاه چنین اقداماتی پیش از برنامه ریزی اتفاق می افتند .
نظریه انتخاب استراتژیک می تواند از G.I.S منتفع گردد چرا که اطلاعات می تواند بر یک مبنای پیوسته بدست آمده و ذخیره شود یا روزآمد و پردازش شده و مورد ارزیابی قرار گیرد . کاربر G.I.S پس از تحلیل اطلاعات جدید در موقعیتی قرار می گیرد که آلترناتیو های تازه ای پیشنهاد کرده یا سناریو های جدیدی در نظر می گیرد . همچنین G.I.S می تواند پیش از برنامه ریزی ، نقش پویشگرانه ای در تشخیص و جایگزینی فضایی اثرات واکنش های مردمی ایفا نموده و قادر است سازو کار بازخوردها و فراخوردها را سازگار نماید .
نقش برنامه ریزی جانبدارانه
برنامه ریزی جانبدارانه از اندیشه دوگانگی چامعه نشات می گیرد دیویدف[26] جانبداری را به عنوان یکی از نقس های برنامه ریزان توصیه نموده است . وی چنین مطرح می نماید که فرد نباید به دنبال تشخیص و بکارگیری اهدافی باشد که به زعم خودش مهم تلقی می شود . بلکه شایسته است او در درجه اول کشف کند که نیازهای جامعه چه هستند ؟ و برنامه ریزی نیز باید جانبدار آن جامعه باشد. در این روش بیش از یک آلترناتیو دراختیار خواهد بود اما به هرحال جانبداری نوعی گروه سالاری است و ممکن است به دوگانگی بیش تر جامعه بینجامد چرا که ممکن است جامعه اعتماد خود را به برنامه ریز از دست بدهد . این نیز جای سؤال دارد که برنامه ریز باید جانبدار چه کسی باشد ؟
از آنجا که در افریقای جنوبی در گذشته بخش های بزرگی از جامعه از فرآیند توسعه مستثنی شده و بهره مند نگردیده اند ، جانبداری در این کشور می تواند مهم باشد . نیاز به برنامه ریزی برای این که جانبدار جامعه خود باشد آسان نخواهد بود . فرآیند اخیر نباید به این منجر شود که جامعه به برنامه ریز متکی شود بلکه باید فرآیندی از آموزش دو سویه باشد . جامعه باید با فرآیند برنامه ریزی مانوس شده و بر برنامه ریز است که نیازها و خواسته های جامعه را بشناسد . از طریق دسترسی “ فقط خواندنی “به G.I.Sدر کتابخانه ها و مدارس می توان اطلاعات را به جامعه انتقال داد. از قبل این موضوع جامعه توانا شده و واجد اطلاعاتی نظیر اطلاعات برنامه ریز می گردد. به عبارت دیگر یکی از فشارهای منفی جانبداری می تواند این باشد که برنامه ریز قادر می گرددمحتوای اطلاعاتی G.I.S را دستکاری نماید .
نقش برنامه ریزی ترویجی
لازمه برنامه ریزی ترویجی آن است که برنامه ریز نقش یک کارگشا را داشته باشد . برنامه ریزی نمی تواند دموکراسی ایجاد کند ولی می تواند آن را ترویج نماید و برنامه ریزی ترویجی نیز در همین راستاست . مولر[27] یادآور شده که یکی از حقوق جوامع این است که اولویت ها را بیان و اعمال کنند، تصمیم بگیرند و مرتکب اشتباه شوند ، کشف کنند و تجربه نمایند و نقش سازنده ای در توسعه محیط زندگی خود بر عهده گیرند . برنامه ریزان وکیل جامعه خود نیستند بلکه آن ها به جامعه کمک می کنند تا اظهار وجود نماید . هدف برنامه ریز این است که وقتی جامعه به حد قابل قبولی از استقلال نایل گردید خود را از فرآیند برنامه ریزی کناربکشد . بنابراین برنامه ریزی ترویجی همانند برنامه ریزی جانبدارانه،جامعه و برنامه ریز را در یک فرآیند آموزشی یکپارچه وارد می سازد . این برنامه ریز است که تصمیم می گیرد که آیا دانش را در کار خود دخیل سازد یا خیر ؟ و آیا به فناوری هایی نظیر G.I.S دست پیدا کند یا نه ؟ G.I.S می تواند افراد جامعه را به حد متوسطی برساند که از طریق آن خود و احتیاجاتشان را اظهار نمایند . این موضوع در ترسیم طرح های توسعه مهم می باشد .
لازم است برنامه ریز ی از سرو کار داشتن با تحلیل های نواحی بزرگ فاصله گرفته و سیستم های آگاهی دهنده و تحلیل کننده را عمومیت بخشد . فرآیندی که منجر به این می شود که جوامع ضعیف و کم اثر نیز فراموش نگردند .
بحث ونتیجه گیری
هریس و همکاران وی این پرسش را مطرح نموده اند که این فناوری پیشرفته چگونه می تواند در فرآیند برنامه ریزی مشارکتی توسعه گرا واردشود ؟ گذشته از این هوچینسان و تولیدانو[28] عنوان نموده اند که بسیاری از کاربران G.I.S در کشورهای در حال توسعه به دلیل فقدان مشارکت از نیل به انتظارات خود ناکام مانده اند . آن ها دخالت موکلان محلی را در توسعه، اجرا و تصمیم گیری پیشنهاد می نمایند،. در حالی که ناخودآگاه خود را متوجه راهبرد برنامه ریزی عقلایی نموده اند . بنابراین لازم است هر دو نظریه انتخاب استراتژیک و انتخاب مشارکتی با هم تلفیق گردند به طوری که یک فرآیند برنامه ریزی انعطاف پذیر ، شفاف و حسابگرانه را ایجاد نمایند . نقش برنامه ریز عبارت از انتخاب یکی از برنامه ریزی های های ترویجی و جانبدارانه خواهد بود . با استفاده از G.I.S جوامع قدرتمندتر و متولیان برنامه ریزی در ایفای نقش ها و وظایف خودکارآمدتر می گردند و کل فرآیند توسعه مردمی تر ، جامع تر و حسابگرانه تر می شود .
یکی از راه حل های بالقوه مطرح شده عبارت است از بکارگیری G.I.S تجربی و مشارکتی . این راهبرد کوششی است که از موانع معمول راهبرد برنامه ریزی حاکم سالارانه بالا به پایین که به دلیل غلبه نظرات تکنیکی از طریق توسعه G.I.S مشارکتی شیوع پیدا کرده ، احترازمی نماید .همچنین دانش محلی از طریق برخی تکنیک های ارزیابی مشارکتی روستایی مورد توجه قرار گرفته و ترسیم نقشه های ذهنی با مهارت های کارتوگرافیک سنتی تر ترکیب گردیده است .امید می رود که راهبرد اخیر دخالت جنبه های فرهنگی و اجتماعی را ممکن نموده و بینشی جدید و غیر منتظره بوجود آورد . این تمایل وجود دارد که بعضی از انواع دانش ها بطور اجتناب ناپذیری زایل گردند زیرا غالب جوامع روستایی از آموزش های G.I.S بی بهره اند و به این دلیل است که لازم می شود یک مفسر بیطرف به خدمت گرفته شود .
گرایشات آتی مبتنی براستفاده تجاری از G.I.S خواهد بود و این منحر به یک شکاف اطلاعاتی می گردد چرا که ارزشمندترین اطلاعات گران ترین آن ها هستند وعده زیادی به دلیل عدم توانایی مالی از دستیابی به آن ها محرومند . این جای سؤال دارد که آیا شایسته است داده های اطلاعاتی تنها در اختیار کسانی باشد که از استطاعت مالی بهره مندند ؟ این مساله گویای اهمیت فوقالعاده جداسازی فضایی اختلاف در استفاده از و استفاده سیاسی از این فناوری است . این مسائل همراه با پشتوانه های مالی و دانش سیاسی قادر خواهند بود که از داده ها بهره برده و طرح ها و تصمیمات را بهتر به پیش ببرند . در دوران شکوفایی دموکراسی ، خود اتکایی و شفافیت در افریقای جنوبی این موضوع بسیار حیاتی است . ویلیامز [29] بحث می کند که آیا فناوری اطلاعات بسان آن چه در افریقای جنوبی دیده می شود یک فناوری متناسب محسوب می گردد . اجتماعات ناجور پیشین تنها در صورتی بابکارگیری در حاشیه قرار می گیرند که روابط قدرت گذشته حفظ و تقویت گردد . فنشمن [30] بیش تر معتقد است که دانش و تصمیمات از بسیاری از مردمی که اصولا“ باید در تصمیمات جامعه وارد می شدند ، دور نگه داشته شده است .
کاربرد G.I.S به خودی خود با تصور جامعه مشارکتی و قدرتمند سازگار نیست . اما در هر صورت فرصت ها را برای وارد ساختن این تصورات گران سنگ در بهینه سازی فرآیند برنامه ریزی محدود نمی سازد .نمونه های فراوانی وجود دارند که در آن ها این فناوری تاثیر مثبتی روی قدرت جامعه داشته است . بنابراین باید به توسعه شیوه های آلترناتیوی وارد ساختن داده های رقومی و مهارت های نقشه کشی با یک دید مثبت نگاه کرد . بسیاری از نمونه های موفقیت G.I.S مربوط به کشورهای خیلی توسعه یافته هستند . افریقای جنوبی یک نمونه استثنایی است که در آن پاره ای نویسندگان [31] با موضوعات مربوط به بحث G.I.S در جامعه مشغول شده اند . به علاوه ویلیامز در خصوص وارد ساختن G.I.S به فرآیند برنامه ریزی توسعه از طریق فناوری اطلاعات بحث مفصل نموده است .
منتقدان فناوری G.I.S در افریقای جنوبی آن را متهم می نمایند که یک راهبرد بالا به پایین در برنامه ریزی است . وقتی برنامه ریزان در کار خود از G.I.S استفاده می نمایند نمی توانند نگاه خویش را تنها به نظریه برنامه ریزی استراتژیک عقلایی معطوف دارند . همان طور که هریس و همدستان وی اشاره نموده اند در افریقای جنوبی بحث های انتقادی فراوانی که پیرامون کاربرد G.I.S وجود دارد ، میان بخش عمومی و بخش خصوصی به سرعت نشر نیافته اند . این موضوع قویا“توسط مگایر [32] مورد تاکید قرار گرفته و وی خاطر نشان ساخته است که جای طرح وبحث مجموعه موضوعات غیر فنی مربوط به داخل و خارج از اجتماع G.I.S در افریقای جنوبی خالی است . به هر حال با هماهنگ شدن فرآیند برنامه توسعه یکپارچه و برنامه های توسعه شهری افریقای جنوبی ، نیاز به کسب و مدیریت داده های مناسب ایجاب می کند که G.I.S یک نقش حمایتی قوی به عهده گیرد . وظایف متعدد جمع آوری ، تصحیح و مدیریت داده ها به علاوه عملیات سنگین و طاقت فرسای تقسیم برنامه ریزی در گذشته ، نیاز به توسعه سیستم های پشتیبانی تصمیمات فضایی نظیر G.I.S را تقویت نموده تا اینکه به عنوان ابزارهای مدیریت و برنامه ریزی یکپارچه عمل نمایند . از اینروست که لازم می شود فرآیند برنامه ریزی متناسبی را بنیان نهیم که اطمینان دهد G.I.S دریک فرآیند برنامه ریزی حسابگرانه ، پیش بینی کننده و انعطاف پذیر وارد شده است . در افریقای جنوبی هرچه G.I.S به عنوان یک ابزار تشریفاتی زودتر کنار گذاشته شده و سریع تر به عنوان جزء جدایی ناپذیر برنامه ریزی اجرایی و مدیریت راهبردی مسئولین محلی پذیرفته شود ،به همان نسبت پیشرفت واقعی بیش تری نیزدر برنامه ریزی های محلی حاصل می گردد .
[1] . T.R.HILL & D. McCONNACHIE
2 . Geographical Information System ( G.I.S )
[3] . Sheperd
[4] . South african Council of Town and Regional Planning
[5] . Integrated Development Plan
[6] . Fincham
[7] . Sommers
[8] . Da Cruz
[9] . Budic
[10] . Worrall & Bon
[11] - مثل : Cambel , Volkwyn , Worrall و Bond
[12] . Harris et al
[13] . Budic
[14] . Worrall
[15] . Volkwyn
[16] . Klosterman
[17] . Taylor & Overtiin
[18] . Dacruz
[19] . Matter & Paterson
[20] . Sheppard
[21] . Robinson
[22] . Nedovic Budic & Goldschalk
[23] . Cambel
[24] . Drake
[25] . Klosterman
[26] . Davidoff
[27] . Muller
[28] . Hutchinson Toledano
[29] . Williams
[30] . Finchman
[31] - مثل :Harris, Lupton, Mather>Weiner, Da cruz, Macdevette
[32] . Maguire
